موسسه فرزندان برتر پیش رو در زمینه درمان بیش فعالی کودکان بدون دارو با تولید محتویات ارزشمند در زمینه بیش فعالی کودکان قصد دارد (مقالات بیش فعالی کودکان) دانش مادران عزیز را برای تشخیص و درصورت امکان درمان کودکان خود را افزایش دهد.

لزوما محتویات تولید شده جنبه آموزشی و اطلاعاتی دارند و هیچ گونه به کارگیری این محتویات در قالب درمان به خانواده های عزیز توصیه نمی شود.

نوزادان معمولا به دلیل گرسنگی، در اواسط شب از خواب بیدار می شوند اما در دوران نوپایی یا سنین مدرسه بیماری، خوردن دارو ها و یا دیدن کابوس باعث شده که کودکان از خواب بپرند.

طبق نظر کارشناسان، ایجاد عادات منظم و مشخص برای خواب کودک باعث بهبود شرایط خواب می شود. برای کودکانی که در سنین مدرسه قرار دارند، ۹ تا ۱۲ ساعت خواب الزامی است.

طبق مطالعات صورت گرفته توسط انجمن روان پزشکی کودکان و نوجوانان آمریکا، عادت های خواب نا منظم و اضطراب باعث بروز بسیاری از اختلالات در زمینه خواب می شود.

 زمانی که کودک در سنین کم قرار دارد خواب برای او به منزله جدایی از والدین بوده و سعی می کند با کمک روش های مختلف مانند تقاضای مکرر برای آب خوردن و یا رفتن به سرویس بهداشتی زمان آن را به تعویق بیندازد.

بسیاری از والدین که دارای کودکان بیش فعال هستند، تمایل دارند که بدانند کودک آنها دچار اختلالات در زمینه خواب است یا خیر؟ اختلالات در زمینه خواب باعث مشکلات فراوانی در تمام جنبه های زندگی خانواده دارد. مطالعه این مطلب به تشخیص مشکلات خواب، درمان یا کاهش اثرات آن کمک می کند.

اهمیت خواب کودک بر کسی پوشیده نیست ولی ابتلا به اختلال بیش فعالی باعث تاثیر منفی بر تمام جنبه های زندگی یک خانواده می شود‌.

بین اختلال بیش فعالی و خواب رابطه پیچیده ای وجود دارد. طبق نظر کارشناسان این اختلال می تواند باعث مشکلات خواب شود و همچنین در موارد بسیاری دیده شده که کم خوابی باعث تشدید علائم بیش فعالی گردیده است.

 همچنین مصرف داروهای بیش فعالی مشکلاتی در خواب بعضی از کودکان ایجاد می کنند. طبق نتایج تحقیقات انجام گرفته مشخص شد که کمبود خواب باعث تاثیر منفی بر تمرکز، هیجانات، عملکرد کودک در انجام تکالیف مدرسه و حتی کیفیت زندگی کل اعضا خانواده می شود.

همچنین در خانواده هایی که فرزند بیش فعال دارند، به علت مشکلات خواب کودک و تنش های ناشی از آن، والدین عموما از بی خوابی رنج می برند.

خصوصیات خانواده کودکان بیش فعال

طبق بررسی های صورت گرفته در خانواده هایی که کودک بیش فعال دارند، نتایج زیر گزارش گردید:

• حدود ۴۲ درصد از پدر و مادرهایی که کودک بیش فعال دارند، قبل از ساعت ۶ توسط کودک از خواب بیدار می شوند.
• حدود ۷۰ درصد از پدرو مادرها بیان کرده اند که تحریک پذیری بیشتری در طول روز احساس می کنند و ۶۱ درصد از آنها نیز با مشکل عدم تمرکز مواجه بودند.
• ۶۱ درصد از آنها احساس می کنند که قادر به تحمل مشکلات نیستند و حدود ۵۶ درصد از این والدین با احساس افسردگی ناشی از خستگی درگیر شدند.
• ۴۳ درصد از والدین می گویند که خستگی زیاد باعث اختلافاتی در ارتباط با همسر آنها شده و ۵۶ درصد نیز بیان کرده اند که دائما با همسر خود در حال جر و بحث هستند.
• تقریبا یک پنجم این پدر و مادرها به دلیل خستگی از کار خود انصراف داده اند و تقریبا ۶۴ درصد نیز در ۶ ماه اخیر در بسیاری از فعالیت های اجتماعی حضور پیدا نکرده اند.

تنش در خانواده

بداخلاقی های در زمان خواب و نخوابیدن ها در هنگام شب باعث بروز تنش در خانواده که دارای کودک بیش فعال هستند، می شود.

 در گام نخست باید ماهیت و اندازه مشکل خواب کودک بیش فعال شناسایی گردد. برای مشخص شدن اینکه چه زمانی کودک برای خواب مشکل دارد می توان تقویمی برای خواب کودک تهیه کرد و با استفاده از آن نکته های مشکل زا اصلی برای مشورت با پزشک مشخص گردد.

والدین می توانند برای فهمیدن کمیت و کیفیت خواب کودک بیش فعال خود به بررسی مشکلات خواب کودک و الگوهای آن بپردازند، که این اطلاعات به پزشک جهت رفع آن کمک خواهد کرد.

اگر چه بسیاری از متخصصان به ویژه روان پزشکان مصرف داروهای محرک را عامل اختلالات خواب در کودکان بیش فعال تلقی می کنند ولی با بررسی های صورت گرفته مشخص شده که رفتار نامناسب در ارتباط بین والدین و کودک نیز یکی دیگر از این عوامل است.

 از جمله مشکلات خواب کودکان بیش فعال می توان به مقاومت برای رفتن به تخت خواب، به سختی بیدار شدن هنگام صبح، مشکلات تنفسی در زمان خواب، کسل بودن در طول روز و بیداری های شبانه اشاره کرد.

همچنین از جمله اختلالات همراه با بیش فعالی می توان سندرم پاها، مشکل حرکت مداوم اندام ها، ناتوانی در خوابیدن، بی خوابی، فعالیت حرکتی میوکلونیک شبانه و ضعف در هوشیاری نام برد.

برخی از این اختلالات جز بعد رشدی کودک بوده و نباید نسبت به آن نگرانی داشت، در صورتیکه والدین فکر می کنند فرزند آنها در این زمینه اختلالاتی دارد، می توانند این پرسش ها را از خود بپرسند:

• مشکل در خوابیدن: آیا کودک من برای رفتن به رختخواب و خوابیدن با مشکل مواجه است؟
• کسل بودن زیاد در طول روز: آیا فرزند من همواره در طول روز خسته و خواب آلود است؟  به سختی صبح از خواب بیدار می شود؟
• بیداری: آیا فرزند من در طول شب چندین مرتبه از خواب می پرد و به سختی دوباره می خوابد؟
• نظم و مدت زمان خواب: ساعت خواب کودک من چه میزان است؟ آیا در طول هفته نسبت به تعطیلات آخر هفته نیاز به خواب در فرزند من تفاوتی دارد؟
• خروپف: آیا در زمان خواب کودک من، صدای خروپف شنیده می شود؟ مشکلات تنفسی در شب ها برای او دیده می شود؟

چنانچه مشکلات خواب ناشی از مصرف داروهای محرک است پیشنهاد می شود که والدین از استراتژی های زیر استفاده کنند:

• صبر کردن (معمولا با گذشت ۱-۲ ماه از مصرف داروهای محرک، اختلالات خواب ناشی از آن ها کاهش می یابد.)
• تنظیم برنامه زمانی برای خوردن داروها (عدم مصرف داروها در عصر)
• مصرف فرمول دیگر از داروی محرک مورد استفاده که باعث اثرات متفاوت بر خواب می شوند.
• مصرف نوع دیگری از داروهای محرک (طبق مطالعات صورت گرفته، مشخص شده که اثر آمفتامین ها بر خواب بیشتر از متیل فنیدیت است.)
• مصرف داروهای غیر محرک همچون اتو مکستین
• استفاده از آنتی هیستامین ها
• استفاده از کلونیدین

توجه به این نکته ضروری است که حتماً مصرف یا تغییر داروها، باید با مشورت و تحت نظارت پزشک متخصص صورت گیرد.

بیش فعالی و اختلال خواب

اختلالات خواب در بین کودکان شیوع زیادی دارد، چنانچه والدین با علائم زیر مواجه شدند، نیاز است که با پزشک متخصص مشورت کنند.

بی خوابی

بی خوابی یکی از مشکلات خواب بوده که باعث به سختی به خواب رفتن و خواب ماندن شخص می شود. در انسانهای سالم شخص در مدت ۱۰-۲۰ دقیقه به خوای فرو می رود. یکی از اهداف درمانی برای کودکان بیش فعال کاهش زمان به خواب رفتن به کمتر از نیم ساعت است.

کابوس شبانه

اغلب کودکان در زمان خواب کابوس می بینند که جز موارد رشد طبیعی آنها محسوب می شود. معمولا اتفاقات نگران کننده و تنش زا باعث بروز این کابوس ها می شوند. والدین می توانند برای آرامش کودک او را در آغوش گرفته و درباره کابوس صحبت کنند.

خرخر و مشکلات تنفسی

خرخر کردن در بین کودکان شیوع زیادی داشته و در سنین ۱ تا ۹ سالگی حدوداً ۱۲درصد آنها این عمل را انجام می دهند.

خرخر کردن در خواب در بین کودکان مبتلا به بیش فعالی حدود ۳ برابر افرادی که دارای مشکلات روحی هستند رخ می دهد. این حرکت، علامتی از آپنه خواب نیز هست. آپنه خواب در واقع نوعی مشکل بوده که شخص در خواب با مشکل قطع و وصل تنفس مواجه می شود که خواب راحت را نیز از فرد دریغ می کند.

وقفه تنفسی نیز به حالتی گفته می شود که فرد برای نفس کشیدن و بیدار شدن دچار تقلا و کشمکش می شود. وقفه تنفسی در تعداد اندکی از کودکان عامل خرخر کردن است که باعث تشدید مشکلات بیش فعالی و عدم توجه می شود.

دندان قروچه

از دیگر مشکلات شایع در بین کودکان بیش فعال، دندان قروچه را می توان نام برد که اغلب خودشان از این موضوع آگاه نیستند و در صورت ادامه داشتن آن باعث مشکلات لثه و دندان برای شخص می شود‌.

شب ادراری

شب ادرای برای کودکان زیر ۵ سال امری طبیعی است. چنانچه کودک بالاتر از ۵ سال سن دارد و دچار این مشکل است، مشورت با پزشک کمک کننده خواهد بود. بین مشکل شب ادراری با اختلال بیش فعالی رابطه مستقیمی وجود ندارد اما احساس گناه و شرم ناشی از آن باعث بروز مشکلات رفتاری در کودک بیش فعال می شود.

خواب آلودگی در طول روز

در کودکان مبتلا به بیش فعالی علائمی همچون بیش فعالی و نقص توجه در طول روز قابل مشاهده است ولی در مواردی نیز آنها دچار خستگی و احساس خواب آلودگی نیز هستند.

سندرم پای بی قرار

میزان شیوع سندرم پای بی قرار در بین مبتلایان به بیش فعالی در حدود یک چهارم است که در این سندرم، کودک در هنگام خواب جهت کاهش آن، پاهای خود را سریع حرکت می دهد.

سندرم حرکت دوره ای عضو بدن

این سندرم درواقع مشابه سندرم پای بی قرار بوده که علاوه بر پاها، دست نیز تکان می خورد.

سخت به خواب رفتن

طبق نتایج یک مطالعه، حدود ۷۱ تا ۸۴ درصد کودکان بیش فعال به سختی به خواب می روند.

سخت خواب ماندن

طبق همان مطالعه مشخص شد که ۲۷ تا ۴۹ درصد کودکان بیش فعال در خواب دائماً چرخش و جابجایی انجام می دهند و ۲۵ تا ۳۶درصد نیز در طی شب چندین بار از خواب می پرند.

بهبود خواب در کودکان بیش فعال

برای بهبود و درمان مشکلات خواب کودکان بیش فعال پیشنهاد می شود از روش های زیر استفاده شود.

تقویم خواب برای کودک

والدین می توانند یک تقویم تهیه کرده و در آن مشکلات خواب مرتبط با اختلال بیش فعالی کودک و نحوه رفتار او در روز بعد را در آن ثبت کنند، که باعث مشخص شدن تاثیر این مشکل بر سایر اعضا نیز خواهد شد.

در این تقویم می توان مواردی مانند زیر را نوشت:

• ساعتی که کودک وارد رختخواب شد.
• ساعتی که کودک خوابید.
• تعداد دفعاتی که او از خواب پرید.
• عواملی که باعث بیداری کودک شد.
• فهرست و زمان مصرف غذا و نوشیدنی ها، فعالیت های قبل از خواب کودک
• ساعت بیدار شدن از خواب
• میزان خستگی و خواب آلودگی کودک در روز بعد (نمره دادن از ۱ تا ۵).
• میران تحریک پذیدی در روز بعد (نمره دان از ۱ تا ۵).
• میزان تمرکز و توجه کودک در محیط مدرسه (نمره دادن از ۱ تا ۵).

در واقع این تقویم باعث ارزیابی بهتر جهت تشخیص و درک اختلالات خواب می شود.

ورزش

انجام فعالیت های ورزشی بر کیفیت خواب شبانه کودکان به ویژه مبتلایان به بیش فعالی تاثیر زیادی دارد.

انجام ورزش های سبک همچون قدم زدن، پریدن یا بازی کردن برای کاهش مشکلات خواب توصیه می شود ولی انجام فعالیت های شدید ورزشی چند ساعت قبل از خواب، مشکلاتی برای خواب کودک به وجود می آورد‌.

بهداشت خواب

والدین باید نسبت به اینکه کودک هر شب در زمان مشخصی به رختخواب رفته و زمان مشخصی نیز بیدار می شود، اطمینان حاصل کنند. اتاق خواب کودک باید تاریک، ساکت و دمای مطلوبی داشته تا کودک راحتر به خواب برود. فعالیت هایی مانند تماشای تلویزیون و انجام بازی های کامپیوتری قبل از خواب توصیه نمی گردد.

رژیم غذایی مناسب

کودک نباید از یکی دو ساعت قبل خواب، غذاهای سنگین و پرحجم مصرف کند. همچنین از مصرف مواد غذایی حاوی کافئین به دلیل اثر طولانی مدتی که بر بدن دارد باید جلوگیری کرد. والدین نباید اجازه دهند که کودک از عصر به بعد مواد غذایی شیرین، قهوه و چای مصرف کند.  

فراهم کردن مقدمات خواب

زمانی که مقدمات خواب فراهم شود، مغز علامتی دریافت می کند مبنی بر اینکه زمان خواب رسیده است. به طور مثال مسواک زدن، پوشیدن لباس برای خواب و... . در صورتی که والدین این قبیل کارها را هر شب در زمان خواب کودک انجام دهند کودک نیز می آموزد و تبدیل به عادات قبل از خواب می شوند.

اختصاص یک اتاق فقط جهت خوابیدن

والدین باید هر گونه وسیله، اسباب بازی و با وسایل بازی الکترونیک مانند تلویزیون، کامپیوتر که باعث تداخل در خواب کودک می شوند را از محیط اتاق خواب حذف کنند. همچنین برای خواب راحت، کودک نباید در تخت خواب خود وسایل بازی را برده و به بازی بپردازد.

تهیه یک وسیله آرامش دهنده

تهیه یک رو انداز مخصوص و یا یک وسیله خاص که باعث آرامش کودک می شود، کمک می کند که کودک کمتر به حضور والدین در اتاق خواب نیاز پیدا کنند و همچنین در صورت بیداری در نصف شب، با دیدن آن به آسودگی به خواب برود.

تعریف از خواب موفقیت آموز کودک

برای بهبود کیفیت خواب کودک در شب، والدبن می توانند از خواب کودک خود در صورتی که فقط یک بار بیدار شد و یا اصلاً بیدار نشد تعریف کنند. این کار باعث تشویق کودک می شود.

درمان بیماری ها

گاهی بیماری هایی مانند آلرژی، آسم و... باعث خرخر کردن، آپنه خواب و دیگر مشکلاتی برای خواب کودک بیش فعال می شوند. بنابراین نیاز است که والدین این موضوع را به پزشک کودک مطرح کنند.

داروهای موثر بر بیش فعالی

معمولا اثر درمانی بسیاری از داروهایی که برای کنترل علائم بیش فعالی تجویز می شوند در اواخر بعدازظهر و اوایل غروب رو به کاهش می رود، که باعث شده علائم کودک بیش فعال به سختی کنترل شده و والدین نیز سعی می کنند که در این زمان او را به تخت خواب بفرستند.

برای مصرف داروها نیاز است که با پزشک مشورت شود تا بهترین اثر درمانی را روی کودک حاصل شود. مصرف برخی از داروها مشکلاتی برای خواب کودکان بیش فعال به وجود می آورد.

کمک از پزشک متخصص برای خواب کودکان بیش فعال

اختلال بیش فعالی طیف مختلفی داشته و بر روی هر کودک اثر متفاوتی می گذارد، بنابراین نیاز است که تمام روش های دارویی و درمانی با پزشک متخصص مطرح شوند.

مشورت با پزشک باعث مدیریت علائم بیش فعالی قبل و یا هنگام خواب کودک می شود. در مواردی نیز نیاز است که برای رفع مشکلات خواب و رفع پیامدهای آن، کودک زیر نظر پزشک داروهای خواب آور مصرف کند‌.

نکات تکمیلی درباره خواب کودکان بیش فعال

• برای افزایش عملکرد تحصیلی کودک می توان زمان خواب کودک به شکل تدریجی زیاد کرد.
• رسیدگی و حل مشکلات خواب در کودک بیش فعال باعث کاهش علائم این اختلال نیز می شود‌.
• مصرف غذاهای مفید برای خواب باعث کاهش بد اخلاقی های کودک و بهبود کیفیت خواب کودک بیش فعال می شود.

همه چیز درباره خواب کودکان بیش فعال

طبق نظر کارشناسان، شکل گیری شخصیت کودک از نخستین روزهای تولد آغاز می شود. نوزاد از همان روزهای نخست قادر است که نوازش مادر را درک کند و نسب به آن واکنش حسی بروز دهد.

شخصیت کودک تا سن دو سالگی از نظر خصوصیات فطری تکمیل شده و پس از آن تاثیر عوامل محیطی بر ویژگی های اکتسابی قابل مشاهده است. در این سن کودک می تواند درخواست های مادی و نیاز های فیزیکی خود را به راحتی بگوید.

به طور مثال در زمان گرسنگی، غذا بخاهد و یا در زمان تشنگی، آب طلب کند. ولی کودک در این سن قادر نیست که درباره خواسته های روحی و معنوی خود را صحبت کند و آن ها توسط فعالیت های دیگر به جز بیان مستقیم قابل مشاهده هستند.

معمولا شناخت کودکان توسط نقاشی کشیدن، داستان گویی و بازی کردن صورت می گیرد. به عبارتی نقاشی به منزله زبان کودک بوده تا دیگران نسبت به دنیای درونی و روح کودک آگاهی کسب کنند و حتی می توان مواردی همچون ناسازگاری، بیماری و شغل آینده او را نیز متوجه شد.

چنان چه کودک کشیدن نقاشی را دوست داشته باشد، با انجام این کار به او احساس لذت دست خواهد داد ولی اگر اطرافیان موجب اجبار و فشار برای کشیدن نقاشی شوند، کودک این کار را از روی علاقه درونی انجام نخواهد داد و نمی توان چندان به نقاشی های او استناد کرد.

اغلب افراد، خط خطی کردن کاغذ توسط کودک را کاری بدون مفهوم و معنا تلقی می کنند ولی باید توجه داشت که کودکان بسته به محدوده سنی از خط خطی کردن کاغذ منظور خاصی دارند.

عوامل فردی و تکاملی بر معنا و مفهوم خطوط ترسیم شده توسط کودک تاثیر دارند. طبق دیدگاه روان تحلیلی گری، نقاشی های فرا فکن به شکل غیر مستقیم موجب شده که از جهان درونی کودک تصویر درستی به دست آید.

آثار نمادین در نقاشی های کودکان به منزله مفاهیم، نگرش ها، پویایی، ادراک و پاسخ به محیط بیرون، احساسات و خاطرات اضطراب انگیز است. چنان چه بتوان این نقاشی ها را به خوبی تفسیر کرد، می توان زمینه را برای رشد و پویایی درونی کودکان در آینده فراهم کرد.

در حقیقت با کمک نقاشی می توان اطلاعاتی راجع به این که، کودک چه تصوری درباره خود دارد و به چه نحوی تمایل دارد با جهان بیرون ارتباط بر قرار کند، کسب کرد.

مراحل نقاشی کودکان

• در این مرحله کودک، حرکات عضلانی و تاثیر بر کاغذ و یا زمین انجام داده که به شکل نقطه، خط و یا لکه دیده می شود.
• کشیدن خط به شکل نا منظم و غیر قابل کنترل دیده می شود ( خط نخست به شکل افقی رسم شده و سپس عمودی)
• در این مرحله کودک به سمت کشیدن طرح های واقع گرایانه و تکمیل کننده می رود.
• کودک توانایی کشیدن اشکال یا تصاویر احساسی و عقلانی را به دست می آورد.

سیر تکاملی نقاشی کودکان در سنین مختلف

به طور کلی سیر تکاملی ترسیم نقاشی در کودکان شامل مراحل زیر است:

• 12 ماهگی: کودک به شکل تقلیدی، خطوطی را به سمت جلو و عقب می کشد.
• 15 ماهگی: معمولا نقاشی های کودک در این سن به شکل نقطه نقطه است.
• 18 ماهگی: کودک سعی می کند به صورت خود به خودی، خط خطی کردن را آغاز کند.
• 2 سالگی: کودک 2 ساله معمولا به تقلید خطوط عمودی می پردازد.
• 5/2 سالگی: معمولا در این سن در نقاشی های خود به ترسیم خطوط حلقوی، افقی عمودی روی می آورد.
• 3 سالگی: کودک سعی می کند مداد را همانند بزرگتر ها گرفته و به در خواست دیگران اشکالی را که کشیده، نام گذاری می کند.
• 4 سالگی: کودک قادر است که تصویر انسان را با دو عضو نقاشی کند.
• 5 سالگی: می تواند اشکالی مانند مثلث، مربع و همچنین تصویر انسان را همراه با بدن و گردن بکشد.
• 6 سالگی: کودک در این سن توانایی کشیدن آدم به صورت دو بعدی دارد و اشکال را به شکل ادغام شده ترسیم می کند.
• 9 سالگی: قادر است که اعضای داخلی بدن را در نقاشی خود بکشد.
• 12 سالگی به بعد: کودک می تواند عکس ماشین، پرنده، خانه، هواپیما و ... را کشیده و جزییات آن ها را تکمیل کند و همچنین درباره آن ها قصه نیز تعریف کند.

ارزش بیانی نقاشی

• در تغییر و تحول در کشیدن نقاشی های کودکان عواملی مانند، رشد و تکامل انسان،  رشد و تحولات ذهنی کودک و نحوه ارتباط با افراد بزرگسال تاثیر دارد. کودکان معمولا به کشیدن تصورات ذهنی خود می پردازند و واقعیات اطراف را کپی نمی کنند.
• بررسی رشد کودک و آزمون های سنجش هوش
• آگاهی و بررسی مسائل روانی-عاطفی
• برون ریزی هیجانات درونی و کاهش تنش های داخلی

آزمون های زیادی برای شناخت شخصیت و خصوصیات روانی و رفتاری کودکان طراحی شده که در ادامه به چند تا  از آن ها اشاره شده است.

آزمون نقاشی آدم  (DAP)

مک آور در سال 1994 این آزمون را طراحی کرد ولی اشخاصی همچون همر، هندلر، اوربان و کوپیتر در سال های مختلف آن را وسعت دادند. استفاده از این آزمون باعث می شود که در نقاشی های فرافکن علاوه بر شناخت شخصیت، به تفسیر آن نیز کمک گردد.

آزمون خانه-درخت- آدم توسط باک طراحی شد که در آن علاوه بر تصویر انسان، خانه و درخت نیز دارای معنا و مفهوم هستند. تجسم رمزی و ناخودآگاه شخصیت کودک از طریق خانه و آدمک مشخص بوده و نشانگر تعادل عاطفی و میزان طراز عقلی شخص است.

توجه به این نکته ضروری است که نتایج این آزمون ها به تنهایی کمک کننده نبوده و نیاز است که سایر آزمون های روان شناسی نیز در این زمینه به کار گرفته شود.

با استفاده از نقاشی های ترسیم شده توسط کودک می توان مشکلات روانی و رفتاری کودکان را تشخیص داد که در ادامه به برخی از آن ها اشاره شده است.

اختلال بیش فعالی

این اختلال یکی از شایع ترین اختلالات حال حاضر در بین کودکان محسوب می شود و طبق نظر کارشناسان حدود 20 درصد کودکان به آن مبتلا هستند. خوشبختانه امروزه پدر و مادر ها نسبت به سلامتی روح و روان فرزندان خود توجه بیشتری داشته و پیگیر آن هستند.

این اختلال معمولا با سه علامت بیش فعالی، عدم توجه و تمرکز و بروز حرکات تکانشی همراه است اما باید توجه کرد هر نوع پر تحرکی مربوط به اختلال بیش فعالی نبوده و گاه عوامل محیطی سبب بروز علائم مشابه می شوند.

برای شناخت بهتر این علائم و کمک به تشخیص دقیق تر، موسسه فرزندان برتر مقاله ای با عنوان " خصوصیات بیش فعالی" بر روی سایت قرار داده که مطالعه آن برای افزایش آگاهی والدین مفید است و پیشنهاد می گردد.

همان طور که اشاره شد نقاشی کشیدن به منزله زبان کودکان بوده و با استفاده از آن می توان به مشکلات و اختلالات کودکان پی برد. در این مطلب به برخی از نکات مرتبط با این اختلال و نقاشی کودکان اشاره شده است.

شاخص های پرخاشگری

• ترسیم خط ها به شکل بسیار سفت و پر رنگ
• کشیدن تصویر انسان در ابعاد بسیار بزرگ
• کشیدن لب ها به صورت پهن و بزرگ
• قرار دادن اجزا به شکل نامناسب
• نداشتن اتصال در بین اجزا
• کشیدن سلاح یا وسایل تیز و برنده
• ترسیم پاها به شکل باز

مشخصات هیجانی در ترسیم نقاشی کودکان

• شاخص های مرتبط با افسردگی

• کشیدن نقاشی و تصاویر انسان ها در ابعاد بسیار کوچک
• استفاده از حاشیه و پایین کاغذ فقط جهت نقاشی
• نکشیدن دهان در تصویر انسان ها
• حذف برخی اجزا بدن اشخاص
• ترسیم انسان ها به شکل دراز، لاغر و بدون صورت
• کشیدن بازوهای آدم ها به شکل پهن و کوتاه
• ترسیم بازوها به شکل متصل به تنه بدن

• شاخص های تکانشگری

• نکشیدن برخی موارد در نقاشی
• علاقه به ترسیم سمت چپ انسان ها
• رعایت نکردن تناسب در زمان ترسیم اعضا بدن اشخاص
• ترسیم محتواهای پرخاشگرانه
• نکشیدن اجزا مهم بدن
• اختصاص زمان زیاد جهت کشیدن نقاشی
• ترسیم شانه ها اشخاص به شکل نا مناسب

• شاخص های مرتبط با ناسازگاری

• کشیدن سر افراد به شکل بسیار ساده
• ترسیم بدن اشخاص به صورت ساده و کلی
• ضعف در کیفیت هنری و دقت
• عدم ترسیم ساق، بازوها، ران و پنجه ها افراد در نقاشی
• تغییر دادن مفاهیم
• عدم رعایت توازن عمودی در هنگام ایستادن

• شاخص های مرتبط با اضطراب

• کشیدن خطوط به شکل نازک و بسیار با شتاب
• کشیدن جزییات غیر مهم
• زدن سایه های تیره و روشن در نقاشی
• تغییرات خفیف
• کشیدن پاها به صورت کوچک و نا استوار
• دهان اشخاص به شکل خط، بدون نظم و به صورت خنده عصبی رسم می شود.
• کمک گرفتن از مداد پاک کن
• کشیدن دست های اشخاص  به شکل بسیار باز

با استفاده از آزمون های ترسیم خانواده می توان مشکلات ارتباطی را نیز شناخت. برخی از ویژگی ها و علائم موجود در آزمون ترسیم خانواده همچون ارزنده سازی، نا ارزنده سازی، نحوه ارتباط کودک با اعضا خانواده و ترسیم نکردن برخی افراد کمک می کند تا به چگونگی رابطه بین کودک و اعضا خانواده پی برد.

طبق نظر کارشناسان در این آزمون، چنان چه کودک در نقاشی خود شخصی را نسبت به دیگران قد بلندتر و بزرگتر بکشد نمایانگر این است که آن فرد در ذهن کودک از دیگران بهتر بوده و وابستگی عاطفی به او دارد و به آن ارزنده سازی می گویند.

در زمینه ناارزنده سازی، قضیه به صورت بر عکس است. در صورتی که کودک در نقاشی خود، شخصی را حذف، کوچک و ناقص تر و در پایان کار بکشد، نشان می دهد که در ذهن کودک آن شخص نسبت به سایرین بدتر بوده و به نوعی در این نقاشی بی ارزش تلقی شده است.

زمانی که در نقاشی کودک ارزنده سازی پدر و مادر دیده شود، بیانگر رابطه خوب کودک با آن ها است همچنین نا ارزنده سازی والدین در نقاشی کودک به ارتباط غیر سازنده کودک و آن ها اشاره دارد.

در مواردی که تصویر مادر از نقاشی کودک حذف گردد، گفته می شود که بین کودک و او رابطه سازنده ای  وجود ندارد. در صورتی که درباره حذف پدر به طور قطع نظری داده نمی شود و ممکن است دلیل این کار شاغل بودن پدر در محیط خارج از منزل باشد.

1. تفاوت کودکان بیش فعال و کودکان عادی در ترسیم آدمک ها

• معمولا آدمک هایی که کودکان بیش فعل در نقاشی خود می کشند، به نحوی هستند که تصور می شود از دنیا رو بر گردانده اند. دلیل آن، این است که کودکان بیش فعال معمولا از نظر روانی به شدت آشفته هستند و قادر نیستند با دیگران ارتباطی سازنده ایجاد کنند. این موضوع نیز در نقاشی های آن ها قابل مشاهده است، همچون سایر کودکان که در ترسیم نقاشی های آن ها، تمایلات به شکل واضح قابل مشاهده اند.
• آدمک ها در نقاشی این کودکان در پایین برگه و با استفاده از خطوط کم رسم می شوند که دلیل آن این است که اغلب این کودکان به دلیل شرایط خاصی که دارند، دید خوبی نسبت به خود نداشته و دارای سطح بالا اضطراب و افسردگی نیز هستند.

2. متفاوت ترسیم کردن خانواده توسط کودکان بیش فعال

کودکان بیش فعال خانواده را نسبت به سایر کودکان در نقاشی های خود متفاوت می کشند و از این تفاوت ها می توان موارد زیر را نام برد:

• استفاده کم از خطوط جهت نقاشی
• ترسیم آن در قسمت پایین صفحه
• ضعف در غنا
• کشیدن دست اشخاص به شکل باز به سمت اطراف
• کشیدن خود به شکل ارزنده سازی شده
• ترسیم اعضا خانواده همچون خواهر و برادر ها به صورت نا ارزنده سازی شده
• کشیدن پدر و مادر به شکل فاصله دار

معمولا در تفسیر این نتایج گفته می شود، به دلیل این که کودکان بیش فعال همواره از سوی دیگران طرد می شوند به حمایت، جلب توجه و محبت اطرافیان نیاز دارند و در زمان کشیدن معمولا دست ها را به شکل باز می کشند که بیانگر این بوده که به حمایت و پذیرش دیگران نیاز دارند.

معمولا در خانواده های که کودک بیش فعالی وجود دارد، سازمان خانواده دچار تزلزل شده و در آرامش و آسایش آن ها خلل به وجود می آید. این والدین در مواجهه با مشکلات مختلف یک دیگر را متهم می کنند. بنابراین آشفتگی بین روابط پدر و مادر ایجاد شده و کودک نیز این موضوع را درک می کند و به شکل نا خود آگاه آن ها را در زمان ترسیم نقاشی خود از هم دور می کشد.

معمولا والدین نگرش خوبی نسبت به کودک بیش فعال خود در مقایسه با سایر فرزندانشان ندارند و کودک این موضوع را متوجه می شود. چنین رفتارهایی باعث می شود که کودک احساس حسادت نسبت به سایر خواهر و برادر هایش داشته باشد. و این قبیل احساسات را در زمان ترسیم نقاشی بروز دهد و آن ها را به شکل نا ارزنده سازی ترسیم کند.

کودکان بیش فعال به دلیل بروز رفتارهای خاص معمولا از سوی اطرافیان طرد می شوند و کم کم می آموزند که روی دیگران چندان حسابی باز نکرده و بر روی خود سرمایه گذاری کنند و به همین دلیل در زمان کشیدن نقاشی خود را ارزنده سازی می کنند.

زمانی که کودک در نقاشی خود یک آدم را می کشد در واقع با استفاده از آن به بیان تصویر خود و یا درکی که از بدن و علایق خود دارد، می پردازد. در ادامه به شکل خلاصه به نماد های اصلی اندام ها در نقاشی کودکان اشاره می کنیم:

• سر

تصویر سر در نقاشی کودکان، بیانگر شخصیت، توانایی تفکر، قدرت هوش بوده و همچنین علت اصلی کنترل فشارهای درونی است. کودکان در نقاشی خود معمولا سر را به شکل بزرگ می کشند ولی چنان چه ابعاد سر بیش از حد طبیعی بزرگ باشد، نشان دهنده این است که خود را بزرگتر از حد طبیعی می بیند.

• صورت

معمولا در نقاشی کودکان پرخاشگر، جزییات صورت افراد به شکل غیر عادی بزرگ کشیده می شوند اما کودکان خجالتی فقط نگاهی اجمالی به جزییات کرده و سپس فقط دایره صورت را می کشند، در موارد نادری آن ها صورت را از نیم رخ ترسیم می کنند.

• دهان و دندان ها

کشیدن دهان و دندان ها معمولا نشان دهنده احتیاج به مواد خوردنی بوده و در مواردی نیز پرخاشگری یا مسائل جنسی را نیز بیان می کند. اگر در ترسیم نقاشی، لب ها به شکل بسته کشیده شده باشند، بیانگر وجود تنش و فشار است و همچنین کشیدن چانه به منزله نماد قدرت مردانگی تلقی می شود.

• چشم ها

با استفاده از چشم ها می توان دنیای درونی و میزان سطح اجتماعی کودک را متوجه شد. به دلیل ارزش زیبایی چشم ها، کودکان معمولا در نقاشی ها، آن ها را بزرگ ترسیم می کنند.

• بینی

در برخی موارد کشیدن بینی در نقاشی نشانگر وجود مشکلات جنسی است.

• سایه زدن

چنان چه در نقاشی کودکان، بر روی برخی از اجزا بدن سایه زده شود، بیانگر این بوده که در آن قسمت ها، مشکل یا اختلالی وجود دارد.

• خانه

در نقاشی کودکان در بیشتر مواقع خانه به شکل پیش پا افتاده رسم می شود ولی با رشد کودک و افزایش سن، ترسیم آن شکل بهتری به خود می گیرد. در مواردی که پدر و مادر از یک دیگر طلاق گرفته باشند، خانه به شکل دو قسمت به تصویر کشیده شده و معمولا برای آن دو در ورودی وجود دارد.

• خورشید

ترسیم خورشید در نقاشی کودکان نشان دهنده امنیت، شادی، گرما، قدرت و در برخی مواقع مظهر و نماد پدر خوب است. در زمانی که رابطه خوبی بین کودک و پدرش برقرار باشد، در نقاشی های کودک، خورشید کامل بوده و می درخشد. چنان چه ارتباط درستی بین آن ها وجود نداشته باشد، کودک خورشید را پشت کوه کشیده و یا در افق به شکل قوی ترسیم می کند. در مواقعی نیز که ترس از پدر وجود داشته باشد، رنگ خورشید قرمز و یا سیاه است.

• آسمان و زمین

ترسیم آسمان در نقاشی کودکان به مفهوم الهام و پاکی بوده ولی زمین نشان دهنده ثبات و امنیت است. زمانی که کودک سن کمی دارد، برای کشیدن زمین از هیچ خطی استفاده نمی کند ولی با رسیدن به سن 5 یا 6 سالگی که توانایی درک دلایل منطقی به دست می آورد، قادر است که زمین را بکشد.

ارتباط اعتماد به نفس کودکان با نحوه کشیدن نقاشی

طبق نظر کارشناسان بین اعتماد به نفس کودکان و ترسیم نقاشی آن ها رابطه ای وجود دارد. چنان چه کودک تمام برگه یا ورق خود را از نقاشی پر کند گفته می شود که اجتماعی بوده و اعتماد به نفس بالایی دارد. اما در صورتی که کودک در صفحه نقاشی خود فقط قسمت کمی را استفاده کند، نشانگر اعتماد به نفس پایین او خواهد بود.

والدین باید توجه کنند که اختلال بیش فعالی باعث عوارض نا خواسته در کودکان شده که ممکن است عدم درمان به موقع آن عوارض زیادی همچون عملکرد پایین تحصیلی، طرد از سوی اطرافیان و کاهش اعتماد به نفس به همراه داشته باشد.

برای درمان این اختلال، استفاده از روش های دارویی، درمان اصلی محسوب می شود. تجویز دارو توسط پزشک فقط سبب آرام کردن کودک نشده بلکه  عملکرد  بهتر او در زمان انجام فعالیت ها را نیز به همراه دارد.

در کنار درمان های دارویی، روش های متعددی مانند رفتار درمانی، کار درمانی، آموزش خانواده ها، ورزش، درمان خانگی و کمک از گیاهان دارویی و نوروفیدبگ نیز باعث کنترل این علائم می شوند که برای آشنایی بهتر با جزییات آن ها مطالعه مقالات سایت توصیه می شود.

کار درمانی برای کودکان بیش فعال

در این روش، متخصصان کار درمانگر روی نیازهای کودک بیش فعال متمرکز شده و همچنین به بهبود و تقویت مهارت هایی همچون سازماندهی و هماهنگی فیزیکی، افزایش کارآمدی در زمان انجام فعالیت های روزانه نیز می پردازند.

در گام نخست این متخصصان باید به بررسی تاثیر این اختلال بر زندگی فردی، اجتماعی کودک پرداخته تا بتوانند اطلاعاتی راجع به توانایی ها و ضعف ها کودک کسب کرده و متناسب با آن ها تمارینی تعیین کنند.

معمولا بازی های مانند گرفتن یا زدن توپ توسط کار درمانگرها برای افزایش هماهنگی با کودک داده می شود و تمارینی نیز جهت کاهش عصبانیت و ضعف و تمرکز نیز ارائه می شود. از دیگر نتایج کار درمانی می توان به تقویت مهارت اجتماعی و فعالیت های روزانه و نوشتن با دست اشاره کرد.

اگر چه برای کنترل علائم این اختلال روش های مختلفی وجود دارد ولی طبق نظر کارشناسان متخصص کودک، استفاده از روش کار درمانی برای بهبود ناتوانی در هماهنگی و سازماندهی کودکان بیش فعال از دیگر روش ها کارآمد تر است.

نقاشی کودکان بیش فعال

بیش فعالی دارای انواع مختلف است که روش های درمان آنها نیز مختلف است، در این مقاله ابتدا توضیحی درباره بیش فعالی ارائه می دهیم، انواع بیش فعالی را نام برده و در نهایت به روش درمان بدون داروی آن می پردازیم.

شاید شما نیز با شنیدن کلمه بیش فعال یاد کودک پر جنب و جوش فامیل تان بیفتید اما لزوما هر جنب و جوشی نشانه از بیش فعالی کودک نیست.

زمانی که کودک بیش فعال دارای میزان فعالیت بالا و تمرکز پائین است، نمی تواند در آموزش، یادگیری و کسب مهارت های مختلف موفق شود.

حتی در مواردی دیده شده که والدین به بحث درمان بیش فعالی در کودکی توجه جدی نشان نمی دهند که این روند در نوجوانی و جوانی زمینه ترک تحصیل او را نیز فراهم می کند.

بخاطر همین والدین به کوچکترین علائم برای تشخیص و شناسایی کودک بیش فعال و بحث درمان او نیز برای پیشگیری از عواقب این اختلال در آینده بایستی توجه داشته باشند.

بروز رفتارهای ضد اجتماعی مثل استعمال مواد مخدر در سن نوجوانی، ناامیدی‌، افسردگی، نقص در یادگیری از جمله عواقب بی توجهی به بحث درمان است.

اولین سوالی که به ذهن خانواده ها خطور می کند اینست که:

• تشخیص بیش فعالی در چه سنی دقیق تر است؟
• علائم بیش فعالی چگونه هستند؟

سن تشخیص بیش فعالی

احتمال ابتلا به بیش فعالی در تمام سنین وجود دارد. حتی در نوزادان نیز ابتلا به بیش فعالی دیده شده است اما به طور معمول این اختلال در سنین قبل از ۷ سالگی رخ می دهد.

مهمترین نشانه این بیماری، نداشتن تمرکز و بی توجهی به اطراف است. در اکثر موارد کودک مبتلا به بیش فعالی در زمان آموزش و در پروسه یادگیری در مدارس قابل تشخیص هستند.

تشخیص در زمان مناسب و درمان در آن بازه طلایی، باعث سرعت روند درمانی و کاهش عواقب آن می شود.

والدین نقش بسیار مهمی در تشخیص و شناسایی هر نوع اختلال دارند و می توانند با درمان به موقع باعث رشد و شخصیت کودک گردند.

علائم اختلال بیش فعالی

عدم تمرکز کافی، بی توجهی به اطراف، انجام فعالیت های بسیار، جنب و جوش فراوان و در مواردی پرخاشگری با تکانه های ساده از علائم، نشانه های بسیار شایع بیش فعالی هستند. یکی از موارد مهم علائم بیش فعالی در کودکان، حرکات تکانشی در آنها است، در این حالت کودک به دلیل انرژی زیادی که دارد، بدون عاقبت اندیشی دست به هر کار خطرناکی می زند.

گاهی والدین با دیدن علائمی همچون خیال بافی کودک، عدم تمرکز کافی، کم حوصلگی کودک برای انجام تمارین مدرسه نگران شده و تصور می کنند که کودکشان دچار اختلال بیش فعالی است. در حالیکه این حالت ها برای تمام کودکان امری عادی و روزمره است.

نشانه های اختلال بیش فعالی در دختران و پسران با یکدیگر متفاوت است. نداشتن نظم، کم توجهی به اطراف، ضعف در آموزش مهارت از نشانه های این اختلال در دختران به شمار می روند. اما پسران درگیر بیش فعالی دارای رفتارهایی مانند پرخاشگری، حرکات بدون منطق و... هستند. به طور کلی تحرک زیاد، عدم توجه و رفتارهای تکانه ای از علائم اصلی این بیماری محسوب می شود.

اما نکته مهم این است که بیش فعالی و اختلالات حسی دارای رفتارهای یکسان اما ریشه های متفاوت هستند به همین دلیل پیشنهاد می کنیم پس از مطالعه این مطلب مقاله تفاوت های بیش فعالی و اختلالات حسی را نیز مطالعه بفرمائید تا بصورت کامل تفاوت این دو موضوع برایتان مشخص شود.

• مشکل در توجه 
• انجام فعالیت به شکل بیش از حد (بیش فعالی)
• انجام حرکات بدون فکر کردن به آنها (حرکت های تکانشی)

​علائم بیش فعالی در دوران نوزادی

1. نوزاد اغلب در حال گریه هستند.
2. به سختی آرام می شوند.
3. به حد کافی خواب ندارد.
4. نوزاد در زمان های مختلف، اشتهای متفاوت دارد. گاهی پر اشتها و گاهی اصلاً غذا نمی خورد.

علائم بیش فعالی در سن ۲ تا ۵ سالگی

1. حوصله کمی دارد و به بازی های فکری مثل پازل علاقه نشان نمی دهد.
2. توانایی انجام کارهای مختلف را ندارد.
3. نظم در انجام کارهای شخصی دیده نمی شود.
4. به کارهای خطرناک دست می زند و احتیاط را رعایت نمی کند.

علائم بیش فعالی در دوره پیش دبستان

1. کودک در این مقطع سنی به شدت بی قرار است و نمی تواند در جایی آرام بگیرد. حتی توانایی آرام نشستن بر روی صندلی به مدت ۲۰ دقیقه را نیز ندارد.
2. کنجکاوی زیادی در سایر زمینه ها بروز می دهد.
3. بد اخلاقی و بد قلقی می کند.
4. با تاخیر گفتار مواجه است.
5. در کارهای ظریف مانند بستن بند کفش و دکمه لباس با مشکل مواجه است.

علائم بیش فعالی در دوران دبستان

1. گاه رفتار مضحک از خود بروز می دهد.
2. به آزار هم کلاسی ها می پردازد.
3. نسبت به محرک های محیطی سریع عکس العمل نشان می دهد.
4. رفتار خشن و پرخاشگری از کودک دیده می شود.
5. نسبت به دستور معلم بی توجهی می کند.
6. توان توجه مداوم را ندارد.
7. حواسش به اطراف جلب می شود.
8. بیشتر وسایل خود را در مکان های مختلف جا می گذارد.
9. نسبت به درخواست های خود صبر ندارد.
10.  دارای هیجانات پایداری نبوده و خشم در رفتار او دیده می شود.
11.  زیاد تکان می خورد.
12.  فعالیت زیادی دارد.
13.  نمی تواند دستورات آموزگار را درست انجام دهد.
14. جنب و جوش زیادی دارد.
15.  تغییر زیادی در خلق و خویش دیده می شود.
16.  در انجام تکالیف مدرسه نظم و دقت کافی ندارد.
17.  زیاد حرف می زند.
18.  نمی تواند یکنواخت بنویسد، به شکلی که کلمات روی صفحه به شکل رقصان دیده می شوند.
19.  ضعف در پیدا کردن جهت و تشخیص زمان دارد.
20.  در درک فضایی دچار ضعف است.

درمان اختلال بیش فعالی

درمان بیش فعالی از کودکی به کودک دیگر متفاوت است به همین دلیل برای درمان اختلال بیش فعالی حتما قبل از هرچیزی با متخصصین این امر مشورت های لازم را انجام دهید.

موسسه فرزندان برتر با تجربه سال ها فعالیت در زمینه درمان بیش فعالی کودکان بدون دارو به شما توصیه می کند که حتما ابتدا از روش های بازی درمانی و قصه درمانی (روش های درمان بدون دارو) آغاز بکنند که هم روش های کم هزینه تری هستند، هم در درمان دقت بیشتر و تاثیرات فراوانی دارند. 

درمان اختلال بیش فعالی بدون دارو یکی از روش های درمان با اثرگذاری طولانی مدت تر نسبت به باقی روش های درمانی مخصوصا دارویی هستند.

در این قسمت چند نکته مهم در ارتباط با بیش فعالی را به خانواده های محترم توضیح می دهیم:

• مهمترین نکته در بحث درمان، داشتن اطلاعات کافی درمورد این اختلال است. والدین و معلمان نقش اساسی در درمان کودک دارند. برای بالا بودن آگاهی، کتاب ها، مقالات زیادی در این زمینه تدوین شده است. مشاوره با متخصص کودک و نوجوان نیز بسیار کمک کننده خواهد بود. 
• برای برقراری ارتباط بهتر با کودک، والدین و معلمان باید به تدوین برنامه های خاصی بپردازند. این برنامه ها کمک فراوانی به تعلیم و تربیت درست کودک خواهد کرد.
• رابطه منظم والدین با معلمان جهت تبادل گزارشات، کارها و فعالیت هایی که کودک بیش فعال انجام می دهد ضروری است.
• از دیگر کارهایی که باعث بهبود روند درمانی کودک می شود این است که والدین محیط مناسبی در منزل فراهم کنند. محیط مناسب زمانی فراهم می شود که مهمانی ها و تلفن هایی که ضروری نیستند، کاهش یابد. تلویزیون تاثیر منفی بر روند درمانی کودک دارد، برای بهتر شدن این پروسه درمانی توصیه می شود  که تماشای تلویزیون برای کودک کم گردد.
• تعیین برنامه زمانی برای کارهایی که کودک انجام دهد، روش دیگری است که باعث بهبود روند درمانی می شود. کودک باید در این زمان مشخص تعیین شده به انجام کارهایی مانند غذاخوردن، خواب، انجام بازی و ... بپردازد.

تفاوت بیش فعالی و اوتیسم

بررسی تفاوت بیش فعالی و اوتیسم از چند حیطه قابل بررسی هست. بررسی علمی و اجتماعی تفاوت این دو اختلال از مهم ترین اتفاقات ممکن است. اگر بخواهیم تفاوت اوتیسم با بیش فعالی یا سایر اختلالات را بررسی کنیم، باید از تاثیرات عاطفی و اجتماعی آن آگاه باشیم.

بیش فعالی، اختلالی بیولوژیکی است که در آن کودک به سختی قادر به توجه، تمرکز و آرام نشستن است. اما اوتیسم، گستره‌ای از مشکلات توسعه عصبی است که چالش‌هایی در زمینه مهارت‌های اجتماعی، برقراری ارتباطات و تفکر برای فرد مبتلا به وجود می‌آورد. رفتارهای تکراری هم بخشی از طیف اوتیسم هستند.

در بیماری اوتیسم کودکان مبتلا، هیجانات را درک نمی کنند. به طور مثال زمانیکه اطرافیان کودک مبتلا به اوتیسم، از رفتار او عصبی می شوند، توانایی تشخیص حالت چهره و حتی عصبی شدن آنان را ندارد. در صورتیکه کودک بیش فعال به دلیل نداشتن تمرکز و کم توجهی که ذکر کردیم قادر به درک هیجانات هستند ولی نمی تواند با محیط اطراف خود را منطبق کند.

کودکان بیش فعالی قواعد اجتماعی را به خوبی درک نمی کنند پس نمی توانند عکس العمل های مناسبی در زمان مناسب از خود نمایش دهند، این دلیل عمده تنهایی بیماران مبتلا به بیش فعالی در جامعه است. با ادامه دریافت واکنش های منفی از محیط، کودک بیش فعال احساس می کند که به اندازه کافی خوب نیست و اعتماد به نفس و انگیزه فرد او هر روز بیش از روز قبل، کاهش می یابد.

اصلی‌ترین مشکل افراد دچار اوتیسم وجود مشکل در برقراری ارتباطات، درک الزامات اجتماعی و انجام کارها و عادت‌های تکراری در بین آن هاست. بسیاری از کودکان اوتیسمی در دوست‌ یابی و برقراری ارتباطات اجتماعی و فهم ارتباطات اجتماعی مشکل دارند.

ما در مطلب دیگری در همین وب سایت ما به بررسی تفاوت کامل بیش فعالی و اوتیسم پرداخته ایم.

ارتباط متخصصین کودک و نوجوان

علاوه بر روش های درمانی که توسط پزشک و با تجویز دارو انجام می گیرد، والدین باید با استفاده از روش های تربیتی و آموزشی مناسب مقداری از این انرژی فراوانی که کودک دارد را در مسیر درست تخلیه کنند.

برای درمان اختلال بیش فعالی، اقدام به خود درمانی کاری خطرناک بوده و حتما باید علائم و نشانه های این اختلال جدی گرفته شود. والدین باید همواره برای بهتر شدن روند درمانی با مشاوره تلفنی یا مراجعه حضوری به مراکز مشاوره با متخصصین کودک و نوجوان در ارتباط باشند.

شیوع بیش فعالی

به طور کلی از هر ۱۰۰ کودک، 5 نفر از آنها دچار اختلال بیش فعالی است از طرفی میزان شیوع اختلال بیش فعالی در بین پسران سه برابر بیشتر از دختران است. به گفته پزشکان و محققان در مغز کودکان مبتلا به این اختلال به میزان کافی از هورمون خاصی به نام میانجی های عصبی ترشح نمی شود، هورمونی که کنترل رفتار کودک را برعهده دارد.

انواع بیش فعالی

بیش فعالی دارای انواع مختلفی هست که هر نوع دارای طیف خاصی هست در این مقاله ما سعی می کنیم تمام انواع مختلف بیش فعالی را پوشش دهیم.

بیش فعالی دارای ویژگی های مشخصی مثل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی است در این قسمت ما بیش فعالی را براساس این ویژگی ها دسته بندی می کنیم.

اختلال اول: نوع بدون دقت و توجه

در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد. فرد قادر نیست بر روی فعالیتی که بر عهده او گذاشته ‌اند، تمرکز نماید. 

کودک مبتلا به بیش فعالی نوع بی توجهی، دائما در حال رویا است و در مدرسه نیز به دلیل نداشتن تمرکز کافی با مشکلات مواجه است. این کودکان علاقه چندانی به تکالیف مدرسه و کارهایی مانند آن که به تمرکز نیاز دارند، ندارند.

کودکان بیش فعال در این گروه اغلب:

• توجه کافی به جزئیات امور نمی کنند.
• قادر نیستند که بر بازی ها و فعالیت ها تمرکز نمایند.
• در پایان رساندن تمارین و تکالیف مدرسه ضعف دارند و نمی توانند آنها را به پایان برسانند.
• قادر به انجام دادن تکالیف و یا کاری که بر عهده گرفته اند، نیستند.
• در اغلب موارد فراموش می کنند که کتاب ها و وسایل خود را کجا گذاشته اند.

اختلال دوم: نوع تکانشی - بیش فعالی

در این گروه از افراد مبتلا به بیش فعالی، فعالیت بسیار زیاد فرد دیده می شود. فعالیت و کارهایی که این افراد انجام می دهند اغلب بدون تفکر است. فعالیت بیش از حد یکی از بارزترین نشانه های بیش فعالی به شمار می رود. گاهی با رشد کودک و افزایش سن، سطح بیش فعالی کم می شود.

شاید شما نیز دیده باشید که یک کودک بیش فعال به شکل ناگهانی در خیابان شروع به دویدن کند، بدون اینکه به اطراف خود دقت کند. کودکان بیش فعال این اعمال را بدون فکر و ایده مشخص انجام می دهند.

در کودکانی که مبتلا به بیش فعالی از نوع پرتحرکی هستند، به شدت ناآرام اند. از دیگر علائم آنها این است که نمی توانند به مدت طولانی در یک جا بمانند و باید مدام در حال حرکت باشند. کودک مبتلا به این نوع اختلال در مدرسه نظم کلاس را برهم زده و قادر نیست بر روی صندلی ثابت بنشیند.

ویژگی کودکانی که دچار این عارضه هستند به این شکل است:

• ناآرامی و بی قراری
• دویدن از یک سمت به سمت دیگر در اغلب اوقات و یا بالا رفتن از جایی
• پریدن از روی صندلی بدون اجازه والدین
• قادر نبودن به انجام بازی در حالت سکوت
• حرف زدن بیش از حد
• صبور نبودن برای گرفتن نوبت خود در کارها و بازی ها
• بدون اجازه وارد بازی بقیه شدن و بر هم زدن آن
• پریدن در صحبت دیگران

اختلال سوم: اختلال نوع ترکیبی

نوع ترکیبی که کودک دارای اختلال، هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد، این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می شود.

افراد مبتلا به این نوع اختلال، فعالیت بسیار زیادی دارند و تمام کار ها و اعمال خود را بدون فکر انجام می دهند، درواقع علائم افراد این نوع بیش فعالی ترکیبی از دو نوع قبل است.

مشکل در توجه، بیش فعال بودن و عدم کنترل تکانش های حرکتی از علائم بارز این گروه محسوب می شود. در مواردی نیز دیده می شود که کودک توجهی به اطراف نداشته و فعالیت های زیادی انجام می دهد.

متاسفانه این رفتارها باعث ایجاد مشکلات برای کودک در محیط منزل، مدرسه و ارتباط با دوستان می گردد. افسردگی، اضطراب و عدم اعتماد به نفس در بیشتر کودکان دچار اختلال بیش فعالی دیده می شود.

اختلال چهارم: بیش فعالی در نوزادی

معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند.

تشخیص اختلال بیش فعالی در کودک

والدین با مشاهده علائم این اختلال حتما باید کودک را به نزد پزشک متخصص برده تا ویزیت گردد. تنها راه قطعی تشخیص نظر و ارزیابی پزشک است.

والدین باید به دو نکته زیر توجه کنند:

• مبنای تشخیص درست اختلال بیش فعالی در کودک پزشک است نه نظر دیگران
• کودکی که دارای این اختلال است، دارای توانایی های دیگر نیز است.

رفتار در منزل کودک بیش فعال

1. فعالیت و جنب و جوش زیاد دیده می شود.
2. توجهی به صحبت های والدین ندارد.
3. قادر نیست یک فعالیت را به پایان برساند.
4. به مخالفت با والدین می پردازد.
5. به شدت بی نظم است.
6. به سرعت آشفته می گردد.
7. حساسیت چندانی نسبت به درد ندارد.
8. به شدت رفتار غیر قابل پیش بینی دارد.
9. دارای خودباوری زیادی نیست.
10.  نسبت به هر رفتاری سریع واکنش نشان می دهد و طالب برتری نسبت به همسالان خود است.
11.  علاقه به کارهای خطرناک دارد.
12.  نمی تواند از قوانین و مقررات تبعیت کند.
13.  ضعف در پیروی از دستورات دارد.

لزوم استفاده از روش های غیر دارویی برای درمان بیش فعالی

زمانی که والدین از اختلال بیش فعالی کودک خود اطلاع پیدا می کنند، علاوه بر بیماری کودک از عوارض جانبی داروهای تجویزی نیز نگران می شوند.

 طبق گزارشاتی که سازمان نظارت بر دارو و مواد غذایی  (FAD) منتشر کردند، تعدادی از داروهای بیش فعالی مانند ریتالین، کنسرتا، آدرال و استراترا عوارضی همچون حمله قلبی و مشکلات این چنینی خواهند داشت.

سکته قلبی، افزایش فشار خون و تپش قلب و نا رسایی آن از جمله عوارضی هستند که برای داروهای بیش فعالی اعلام شده اند. در این مقاله سعی شده به روش های درمانی بدون دارو بیش فعالی اشاره گردد تا نگرانی والدین کاهش یابد.

راهنمایی هایی برای والدین

• والدین می توانند برای کمک به این عارضه وقتی که کودک یک کار را درست انجام داد به او کادو دهند. صحبت درباره توانایی ها و استعدادهای کودک در اعتماد به نفس او تاثیر بسیاری دارد. او برای استفاده از استعدادها باید تشویق گردد.
• والدین باید در هنگام حرف زدن با کودک از جملات و عبارات ساده و واضح استفاده کنند. صبر، پشتکار و مثبت اندیشی لازمه ی این امر است. در زمان درخواست باید کاملاً واضح به او گفت نیاز است چه کارهایی انجام دهد.
• استفاده کردن از شیوه هایی برای کنترل رفتار ضروری است. والدین می توانند از برنامه هایی همچون تنظیم جدول برای انجام فعالیت های کودک، بی توجهی به رفتارهای نامطلوب کودک، تهیه کادو برای تشویق و .... بهره ببرند.
• تعامل والدین با مدرسه باعث تنظیم برنامه درست تعلیم و تربیت می شود.

راهنمایی هایی برای معلمان

معلمان حتما باید آگاهی داشته باشند که چه کاری برای دانش آموز مشکل است. به طور مثال ممکن است که کودک مبتلا به بیش فعالی توانایی انجام کار خاصی نداشته باشد در حالی که سایر دانش آموزان به راحتی آن را انجام می دهند. هر دانش آموز به کمک خاصی نیازمند است.

• معلم باید سعی کند که نحوه استفاده از کتاب، تکالیف های روزانه را به دانش آموزان بگوید. آموزش مهارت ها و روش های یادگیری به دانش آموزان و همچنین دادن کادو برای تشویق از جمله مواردی است که در روند بهبودی بسیار کمک کننده خواهد بود.
• کمک کردن به دانش آموز برای انجام فعالیت های بدنی بر روند درمان بسیار اثر مثبت خواهد داشت.
• والدین و معلمان مدرسه می توانند، با همکاری هم یک برنامه تربیتی تنظیم کنند تا متناسب با نیازها کودک فعالیت کند.
• برای انجام امور و فعالیت ها، ابتکار به خرج دادن می تواند موثر باشد. معلم باید از دانش آموزان توقع بالا داشته ولی لازمه ی این امر صبر است.

علت بیش فعالی

در اغلب موارد عارضه بیش فعالی بدون دلیل خاصی رخ می دهد. نقش ژنتیک و عوامل زیستی در بروز آن بی تردید است. تغذیه نیز تاثیر موثری بر این بیماری دارد، تحقیقات مختلفی نقش مثبت اسیدهای چرب و برخی از بیماری ها در روند درمانی این بیماری اثبات کرده اند.

کودکان درگیر بیش فعالی در قسمت هایی از مغز که مسئول توجه و تمرکز هستند، دچار آسیب جزئی هستند. تحقیقات تاثیر مصرف سیگار و الکل در زمان بارداری مادر تایید کرده اند. استرس و اضطراب در مادر باردار سبب افزایش این احتمال در کودک خواهد شد‌.

 از دیگر عوامل ایجاد اختلال بیش فعالی به مسمومیت با سرب، غذاهای کنسروی و آماده حاوی مواد مصنوعی و افزودنی های خوراکی هستند، می توان اشاره کرد.

 برای اینکه پزشک نظر قطعی درباره ابتلا کودک به بیش فعالی بدهد نیاز است حتما گزارشات ۶ ماهه از علائم و فعالیت های کودک در منزل و مدرسه داشته باشد.

در سنین کمتر از دو یا سه سال به دلیل اینکه کودک در مکان هایی که به نشستن و تمرکز زیاد نیاز دارند، حضور ندارد. اغلب اوقات این اختلال تشخیص داده نمی شود.

 توجه به این نکته ضروری است که بیش فعالی با کم توجهی یا عدم تمرکز متفاوت هستند. در اغلب موارد افراد از این دو اختلال رنج می برند.

درمان بیش فعالی در منزل

استرس و التهاب های هیجانی در منزل بر روند درمانی کودک اثر منفی دارد. چنانچه کودک در محیطی پر از اتفاقات منفی و استرس زا زندگی کند تاثیر بسیار بدی بر او خواهد داشت. والدین تاثیر مستقیم در درمان کودک دارند. از جمله کمک های روحی و روانی که در منزل می توان فراهم کرد، آماده کردن غذای سالم، فراهم کردن زمینه برای تمارین و فعالیت هایی همچون کتاب خواندن، دیدن فیلم های کودک و ... می توان نام برد.

تاثیر تمرین ورزشی در درمان بیش فعالی

محققان ثابت کرده اند که با روزی نیم ساعت ورزش در محیط و فضای سبز، می توان باعث بهبود درمان بیش فعالی کودکان شد. ورزش نه تنها هیچ عوارضی ندارد بلکه تاثیر بسیار مثبتی نیز بر روح و روان فرد می گذارد.

 ورزش و فعالیت هایی با تحرک مناسب سبب ترشح هورمون های دوپامین، نور اپی نفرین و سرتونین می شوند. ترشح این هورمون ها باعث افزایش تمرکز و توجه در کودک خواهد شد.

همانطور که می دانید، داروهایی که برای درمان بیش فعالی کودکان تجویز می شود نیز با تاثیر ترشح این هورمون ها، اثرگذار هستند. ورزش نیز با این عملکرد اثر مثبت می گذارد ولی هیچ عوارضی ندارد.

اهمیت خواب در روند درمانی بیش فعالی

در صورتیکه کودک دارای خواب منظم باشد، بهبودی سریعتری در او حاصل می شود. مشکل در خواب شبانه در بیشتر کودکان مبتلا دیده می شود.

 یکی از عوارض داروهای شیمیایی، تاثیر منفی بر خواب کودک است. با تغییر نحوه مصرف زیر نظر پزشک مشکل خواب بهتر خواهد شد.

مشکل در خواب در بین این کودکان شایع است، برای کاهش آن روش های زیر موثر خواهند بود:

• تنظیم درست زمان خواب کودک
• والدین باید حتما کاری کنند که کودک در زمانی که تنظیم نشده، نخوابند.
• در زمان تعیین شده برای خواب کودک، وسایلی مانند تلویزیون، کامپیوتر و ... باید یک ساعت قبل خاموش گردند.
• والدین نباید اجازه دهند که کودک در زمان نزدیک خواب فعالیت بدنی زیادی داشته باشند. این کار سبب شده که کودک دیرتر به خواب برود.

تاثیر خواب بر اختلال بیش فعالی

تحقیقات بسیاری نقش تغذیه بر بهبود این اختلال را ثابت کرده اند. حفظ فاصله زمانی حدودا ۳ ساعته باعث می شود که تحریک پذیری کودک کاهش یافته و تمرکز او بهتر گردد.

• پروتئین و قندها

والدین باید در تمام وعده ها و حتی میان وعده ها از پروتئین و قندهای پیچیده در غذای کودک بیش فعال استفاده کنند. مصرف این مواد غذایی تاثیر مثبت بر درمان بیش فعالی دارند.

• بررسی سطح آهن، منیزیم در خون کودک

در بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی، مشخص شد که میزان این املاح در بدن آنان کم است. افزایش میزان این املاح معدنی کمک فراوانی به کنترل این عارضه می کند. تحقیقات نقش مثبت آهن در درمان بیش فعالی را به اثبات رسانده اند، حتی دیده شده مانند داروهای درمانی برای بیماری اثر می کند.

• اضافه کردن اسیدهای چرب، امگا 3 به رژیم غذایی فرد

تحقیقات زیادی تاثیر عالی امگا 3 را در کم کردن حرکات تکانشی فراوان کودک بیش فعال اثبات کرده اند. از منابع امگا 3 به ماهی قزل آلا، ماهی تن، ساردین، تخم مرغ و لبنیات می توان اشاره کرد.

رفتار درمانی برای کودک اختلال بیش فعالی

رفتار درمانی شیوه ای است که در روند بهبودی بیش فعالی نقش بسیار زیادی دارد. میزان موفقیت این روش به حدی است که حتی ممکن است جایگزین داروهای تجویزی گردد.

به تقویت رفتار خوب کودک با دادن پاداش و کم کردن رفتارهای ناشایست او با محدود کردن و نشان دادن نتیجه کار، رفتار درمانی گفته می شود.

سه اصل رویکرد رفتار درمانی بر اساس نظر آکادمی کودکان آمریکا شامل موارد زیر هستند‌:

• هدف های واضح تعیین کردن:

باید برای کودک هدف هایی تعیین گردد که مشخص و واضح هستند. به عنوان مثال انجام تکالیف درسی در نیم ساعت یا بازی با دوستان کودک در زمان خاصی.

پاداش و جریمه:

باید برای هر کار مثبتی که کودک انجام می دهد، پاداشی تعیین گردد و در صورت انجام ندادن درست هدف تعیین شده می توان او را جریمه کرد.

زمانی که از روش پاداش و جریمه به درستی استفاده شود، تداوم آن باعث شکل گیری رفتارهای مناسب در کوک خواهد شد.

 والدین نیازی نیست که کاملاً درباره این اختلال آگاهی داشته باشند. مشورت با یک درمانگر شناختی- رفتاری باعث بهبود رفتار کودک خواهد شد. درمانگر رفتاری- شناختی به روش های کارآمد توجه دارد. این متخصص برای شکل دهی به رفتار کودک یک برنامه پاداش و جریمه مخصوص می نویسد. این برنامه کمک فراوانی به شکل دهی رفتار مناسب کودک می کند.

لازمه درمان کودکان بیش فعال صبر است. زیرا کودکان دارای این اختلال، رفتار بسیار غیر قابل پیش بینی دارند.

گاهی والدین به این نتیجه می رسند که رفتار درمانی و آموزش هایی مانند آن بر کنترل علائم  و رفتار کودک بی تاثیر است. شاید بازدهی این آموزش ها در کودک بیش فعال کمتر از سایر کودکان باشد اما با ادامه مسیر درمانی تاثیر بسیار زیاد آن دیده خواهد شد.

آموزش های مهارت های اجتماعی

در معاشرت های اجتماعی، کودک که اختلال عدم توجه دارد رفتارهای خاصی انجام می دهد. این رفتارها گاهی واکنش اطرافیان را در بر دارد، به طور مثال دعوا در حین بازی با دوستان، مانع شدن از بازی با وسایل مشترک و ... از جمله این رفتارها است که گاه توسط اطرافیان تنبیه می شوند. تنبیه سبب کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس کودک می گردد.

 کودک دارای اختلال بیش فعالی بسیار پرانرژی است. اولین مهارتی که باید به این کودکان آموزش داده شود، مهارت های اجتماعی است. درمانگر متخصص معمولاً به آموزش های اجتماعی می پردازد. روش آموزش به این شکل است که کودکان باید رفتارهای مناسب که درمانگر نشان می دهد را تکرار نمایند.

مهارت های اجتماعی معمولاً دو شکل هستند:

• مهارت درک متقابل:

 در این آموزش ها کودک یاد می گیرد فردی حرکت A را انجام داد، استفاده از عکس العمل B نیاز است.

• انتقال به اجتماع:

در گروه بعدی این مهارت ها، باید این آموزش ها به اجتماع منتقل شوند. کودکان بیش فعال فاقد قدرت هماهنگ کردن قوانین در محیط های متفاوت هستند. به عنوان مثال وقتی کودک یاد گرفت که با اتفاقات خاص در مدرسه چگونه کنار بیاید، اما در خانه یا محیط مشابه قادر نیست هماهنگی برقرار کند.

والدین حتما باید از رفتار درمانی اطلاع کافی کسب کنند و ادامه برنامه بیش فعالی در منزل ضروری است. تکرار در قدرت رسانی کودک بیش فعال تاثیر زیادی دارد. والدین می توانند با فراهم کردن موقعیت های قابل پیش بینی مانع فراموشی آموزه های کودک شوند.

ایمن کردن منزل

حرکات تکانشی و ناخودآگاه کودکان مبتلا به بیش فعالی باعث بروز حوادث زیادی برای آنها می شود. برای بهبود روند درمانی، والدین باید محیط منزل را امن سازند. به طور مثال حتماً وسایل شکستنی از دسترس کودک دور گردد، حفاظ مناسب برای پنجره ها و درب ها تهیه شود. قرار دادن فرش و کفپوش مناسب در منزل به خصوص اتاق کودک ضروری است.

• کنترل

کنترل به معنی بررسی فعالیت های کودک است تا مشخص گردد که طبق برنامه های تعیین شده عمل می کند. شامل سه دسته هستند:

1. کنترل پیشایندی- (آموزش)

والدین باید برای کاهش خطرات احتمالی به کودک از قبل آموزش دهند. یعنی کودک باید کاملاً متوجه عواقب رعایت نکردن نکات خطرات احتمالی گردد. به طور مثال، آموزش نحوه عبور از خیابان ها، آموزش پوست گرفتن میوه و ... از جمله این آموزش های مهم به شمار می روند.

2. کنترل فرآیندی

این قسمت از کنترل باید در زمان انجام فعالیت ها صورت بگیرد. کودک بیش فعال دارای حرکات تکانشی بسیاری است. والدین باید در زمان انجام آنها کودک را متوجه اشتباه خود کنند. به طور مثال زمانی که والدین می بینند کودک، دوست و هم بازی خود را کتک می زند، حتما باید برای این رفتارش تذکر دهند تا درباره اشتباه بودن کارش کودک آگاه شود.

3. کنترل پسایندی

معمولاً این مرحله به شکل تشویق و یا تغییر بعد از انجام فعالیت های کودک شکل می گیرد. مثلا اگر کودک در بازی وسایلش را با دوستان خود به اشتراک گذاشت، والدین می توانند از او تشکر کنند. تشویق کودک باعث تکرار این قبیل رفتارها کودک خواهد شد.

 تنبیه نیز راهکاری است که باید در زبان مشاهده رفتار ناشایست کودک انجام گیرد. تنبیه نباید به شکل بدنی صورت گیرد بلکه باید به شکلی باشد که باعث حذف رفتار نامناسب کودک گردد.

 به طور مثال اگر قبل از حضور در مهمانی کودک رفتار مناسب را آموزش دید (کنترل پیشایندی) و در صورت تذکر برای اشتباهی که انجام داد (کنترل فرآیندی) همچنان آن رفتار را تکرار می کند، والدین می توانند مهمانی را ترک کرده و یا یک محرک دوست داشتنی کودک را از او بگیرند (کنترل پسایندی).

• حل مسئله

آموزش مهارت حل مسئله برای تمام کودکان به خصوص کودک بیش فعال ضروری است. مهارت حل مسئله از آن جهت برای کودک بیش فعال اهمیت بیشتری دارد که زمان مشاهده یک مشکل به خود یا دیگران آسیب می زنند.

 آموزش این مهارت توسط والدین یا درمانگر اتفاق می افتد. مشاوره با روان شناس یا درمانگر زمانی ضرورت دارد که والدین علم کافی برای آموزش مهارت حل مسئله به فرزند بیش فعال خود را ندارند. به طور مثال می توان کودک را در محیط های مدرسه، پارک و... گذاشت و درباره آن مکان و مشکلات اجتماعی برای او صحبت کنند. در نهایت باید آموزش نحوه حل آن مشکل را شرح داد.

 می توان از کودک سوال کرد. چنان چه در مدرسه و یا مکان مشابه دوستت به زور یک وسیله را از تو بخواهد، چه کار می کنی؟

اکثر کودکان با اعتماد به نفس کم جواب می دهند، گریه می کنم ولی جواب کودک بیش فعال این است که او را به زمین می زنم یا فحش می دهم.

برای آموزش درست به کودک در مواجهه با این مسئله در موقعیت های مشابه باید گفت که، وسیله مال من است، زمانی که این کار تکرار شد باید از معلم یا بزرگترها کمک خواست.

• پرورش حواس پنچ گانه

کودک دارای اختلال بیش فعالی معمولا دارای ضعف حسی هست. یکی از راه هایی که باعث می شود تمرکز کودک افزایش یابد این است که حواس پنجگانه او تقویت گردد. این تمرینات کمک به درمان کودک می کنند و توجه کودک را به محیط اطراف بیشتر می کنند.

استفاده از الگوهای رنگی یا مکعب های چوبی کمک به تقویت حس بینایی می کند. کودک می تواند با استفاده از اینها، سازه ای بسازد.

 والدین می توانند برای تقویت حس شنوایی کودک به او دستورات شنیداری متنوعی بدهند. به طور مثال می توان گفت ماشین زرد را به زیر میز قرمز بگذار... برای پردازش شنیداری پیشنهاد می شود که این دستورات چندین بار تکرار شوند.

می توان چشم بند بر روی چشمان کودک قرار داد و غذاهای مختلف برای او آورد تا نوع غذا و مزه ی آن را حدس بزند. این تمرین کمک به تقویت حس بویایی یا چشایی کودک می کند. بازی لمس اشیا با چشمان بسته برای تقویت حس لامسه بسیار موثر است.

• تنظیم نور

برای کاهش حرکات تکانش کودک باید نورهای سفید مانند لامپ های مهتابی در معرض دید کودک قرار نگیرند. این نورهای سفید باعث افزایش سطح هیجان کودک شده و او را بی قرار می کند.

• برنامه غذایی

باید به کودک بیش فعال مواد غذایی و خوراکی هایی حاوی مواد نگه دارنده یا کافئین داده نشود. کنسرو، نوشابه‌، شکلات، شیر کاکائو و ... از جمله خوراکی های مضر برای این کودکان است.

• ورزش

برای درمان اختلال بیش فعالی نباید از تاثیر ورزش و تحرک غافل شد. تخلیه کودک زمانی که ورزش و تحرک داشته باشد، باعث شده که انرژی زیاد او تا حدی تخلیه گردد و با کاهش حرکات تکانشی نیز روبه رو خواهد شد.

بهترین ورزش برای کودک بیش فعال، ورزشی است که همزمان هر دو نیمکره مغز او را درگیر کند. شنا و دوچرخه سواری از جمله این ورزش ها هستند. صخره نوردی و کوه نوردی نیز باعث افزایش هماهنگی مغز با بدن شده و سرعت درمان افزایش می دهند.

• خود گویی

کودک مبتلا به بیش فعالی حواس پرت و فراموشکار است. برای حل این مشکل والدین می توانند دستورات و جملات را تکرار کنند. این کار باعث افزایش تمرکز بر دستورات می شود.

به طور مثال اگر از کودک خواسته شد لیوان را بیاورد، والدین به او تذکر دهند در طول مسیر کلمه لیوان را تکرار نماید تا فراموش نکند. برای افزایش حرف شنوی کودک، انتخاب جملات کوتاه ، واضح و شفاف بسیار کمک کننده هستند.

• درمان بیش فعالی با نوروفیدبگ

نوروفیدبگ روشی است که در آن فعالیت های مغزی فرد ثبت شده سپس با استفاده از دستگاه الکترو آنسو فالو گرام دیده می شود. بهبود نیز از طریق فرآیند خود تنظیمی انجام می گردد.

 این شیوه جایگزین روش های دارویی برای درمان بیش فعالی است. برای کاهش دردهای مزمن، آسم، بیماری های قلبی، فشار خون بالا، بی اختیاری ادرار و مدفوع و... کاربرد دارد.

بسته به نوع درمان الکترودهای خاصی به نقاط گوناگون بدن منتقل می شود و نحوه کارکرد آن قسمت گزارش می گردد. این روش باعث می شود که فرد از کارکرد جسم خود آگاه شود، سپس با استفاده از فرآیند خود تنظیمی و به کمک تکنیک های نرم افزاری و سخت افزاری به درمان خود کمک می کند.

• روش مدیتیشن و تمرکز حواس

مدیتیشن روشی است که باعث جمع شدن حواس فرد می گردد و با نفس های عمیقی که فرد می کشد، خویشتنداری او افزایش می یابد. این روش باعث کاهش علائم بیش فعالی می شود. در تحقیقی که به بررسی تاثیر مدیتیشن بر اختلال بیش فعالی صورت گرفت گزارش شد، در خانواده هایی که والدین و کودک دچار اختلال هستند، به مدت ۸ هفته این تمرین را انجام دادند، کودک علائم کمتری بروز داد.

توصیه های آخر به والدین

• حتماً باید والدین آگاهی خود را نسبت به این اختلال افزایش دهند. عدم آگاهی درست این بیماری سبب رفتارهای نامناسب با کودک شده که روند درمان را با مشکل مواجه می کند.
• افراد خانواده باید توجیه شوند که کودک عمدا رفتارهای خاصی را انجام نداده و این رفتارها نتیجه این اختلال هستند.
• والدین باید قوانین منزل را به طور خلاصه و کوتاه برای کودک توضیح دهند تا او بتواند آنها را به درستی به اتمام برساند.
• از جمله توصیه هایی که پزشک به خانواده ها می کنند می توان به شرکت دادن کودک در کارهای هنری، ورزشی، انتظار معقول از کودک داشتن و ارتباط چشمی با کودک و رعایت برنامه منظم خواب و غذا اشاره کرد.
• نکته ای که والدین باید در نظر بگیرند این است که کودکان دارای اختلال بیش فعالی به سختی می توانند با تغییرات کنار بیایند. به طور مثال تغییر محل زندگی کودک باید با آمادگی ذهنی او صورت گیرد.
• نشستن در کلاس های طولانی و خرید از فروشگاه های بزرگ اثر منفی بر سیستم عصبی کودک داشته و باعث افزایش علائم بیش فعالی می شود.

درمان بیش فعالی در کودکان بدون دارو

‌یکی از روش ها جهت آزاد کردن انرژی درونی کودکان بیش فعال، ورزش بوده و استفاده از آن در کنار مصرف دارو و رفتار درمانی موجب بهبود علائم این اختلال می ‌شود.

ورزش و بهبود اختلال بیش فعالی

بیقراری یکی از ویژگی های اصلی کودکان بیش فعال است. این کودکان قادر نیستند به مدت طولانی ساکت یک جا بنشینند و بر روی صندلی مدام وول می‌خورند.  فعالیت های ورزشی علاوه بر آزاد کردن انرژی درونی کودک بیش فعال ،سبب بهبود علائمی مانند عدم توجه، حرکات تکانشی و مهارت های ارتباطی نیز می‌ شود .

 به گفته پزشکان ورزش هایی مانند دوچرخه سواری، شنا و فوتبال برای این کودکان مبتلا به بیش فعالی بسیار مفید است. تاثیر ورزش برای کودکان بیش فعال نسبت به کودکان سالم بسیار بیشتر بوده به دلیل اینکه انرژی آنان را کم کرده و باعث کنترل حرکات آنها نیز می ‌شود.

 البته توجه به این نکته نیز ضروری است که نباید از انجام فعالیت های ورزشی انتظار درمان سریع اختلال بیش فعالی را داشت و نتیجه‌ گیری به تعداد، تکرار و بقا فعالیت های ورزشی بستگی دارد.

سریع ترین درمان بیش فعالی

یکی از سوالات اساسی در درمان بیش فعالی از طرف خانواده ها بحث انتخاب سریع ترین روش درمانی بیش فعالی است، اما واقعا پاسخ به این سوال به عوامل بسیاری وابسته است.

• نوع بیش فعالی در کودک
• مقدار بیش فعالی در کودک
• نوع بروز بیش فعالی در کودک
• نوع تغذیه کودک در کودک بیش فعال
• محیط کودک بیش فعال

و بسیاری مولفه دیگر بر درمان بیش فعالی کودک تاثیرات فراوانی خواهند داشت، اما از نظر ما روش سریع درمان بیش فعالی به همان نسبت بازگشت سریعی هم خواهد داشت.

روش های درمان بیش فعالی مخصوصا روش های غیر دارویی نیازمند زمان، صبر و استمرار هستند.

برای مثال همزمان با کاردرمانی کودک بیش فعال در مراکز درمانی، باقی درمان نیز بایستی در منزل روی کودک انجام پذیرد و خانواده ها نیز بایستی لیستی از باید و نبایدها را در ارتباط با استمرار درمان در فضای خارج مراکز درمانی رعایت کنند.

تحقیقی در زمینه ورزش

در یک مطالعه به بررسی کودکان مبتلا به بیش فعالی با بازه سنی ۵ تا ۱۲ سال، که به مدت ۴۰ دقیقه در هفته در ۵ نوبت فعالیت فشرده ورزشی انجام دادند، پرداخته شد که مشاهده شد علائم این اختلال کاهش یافت.

طبق مطالعات صورت گرفته، مشخص شد که فعالیت های ورزشی سبب خارج شدن انرژی فراوان کودک شده و آنها را کمتر آزار می ‌دهد، هم چنین با تاثیر گذاری بر بدن نیز علائم اختلال را کم می‌کند.

از جمله مشکلات افراد مبتلا به بیش فعالی، بروز احساس خشم همراه با انرژی کم، انگیزه و کارایی پایین را می ‌توان نام برد.

انجام فعالیت های ورزشی، استرس فرد را کم کرده و روحیه او را افزایش می‌ دهند که باعث کمک به درمان این افراد نیز می ‌شود .

پزشکان بیان کردند زمانی که یک فرد بیش فعال ورزش ‌کند، بعد از انجام این فعالیت ها احساس  خوشایندی در او ایجاد شده و برای انجام کار ها انگیزه بیشتری گرفته و حتی احساس سردر گمی آنها نیز کاهش می ‌یابد.

کودک بیش فعال نمی ‌تواند ساکت در یک مکان بنشیند و حتما باید انرژی او قبل از شروع کلاس درس تخلیه شود، برای این کار کودک می ‌تواند قبل از حضور در کلاس، چند بار طول حیاط را بدود .

به طور کلی برای این کودکان باید برنامه ای تدوین شود که از فعالیت هایی تشکیل شده باشد که تاثیری بر عضلات شخص بگذارند مانند پریدن.

والدین برای انرژی بالای کودک بیش فعال می‌ توانند آن ها را به زمین های بزرگ برده تا ورزش های مورد علاقه خود را انجام دهند همچنین قرار دادن برنامه روزانه پیاده روی بعد از مدرسه تاثیر بسیار مثبتی بر روحیه آن ها دارد.

طبق مطالعات صورت گرفته در یکی از دانشگاه های محیط زیست مشخص شد که حضور انسان در فضای سبز تاثیر بسیار مثبتی بر رفتار داشته و حتی در موارد بسیاری باعث بهبود علائم بیش فعالی نیز می ‌شود.

والدین باید مسئولیت هایی در خانه به کودک بیش فعال بدهند تا انرژی اضافی او تخلیه گردد. چنانچه معلمان و والدین برای موفقیت های کودک در انجام مسئولیت ها هدایایی اختصاص دهند، کودک تشویق شده و این رفتار ها را تکرار می ‌کند .

استفاده از رژیم غذایی مناسب در کنار ورزش، اهمیت بسیاری دارد و باید والدین و مسئولان مربوطه برای حفظ سلامت همه کودکان به خصوص افراد مبتلا به بیش فعالی به آن توجه ویژه کنند.

 حتما باید مصرف پروتئین در برنامه غذایی کودکان بیش فعال لحاظ شده و از مواد غذایی که قند بالایی داشته مانند نوشابه، کیک، بیسکوییت و پفک و چیبس خودداری گردد.

بعضی از مواد غذایی میزان تحریک پذیری این کودکان را افزایش داده و باید کمتر مصرف شوند مانند کاکائو، قهوه، نسکافه، نوشیدنی های مصنوعی و تنقلات.

کوهنوردی از جمله ورزش های مفید برای کودکان بیش فعال محسوب شده که حتی نقش درمانی نیز دارد. در یک مطالعه که بر روی تاثیر ورزش کوهنوردی بر بیش فعالی در مجله ارگوپراکسیس منتشر شد، بیان شد که این ورزش باعث رفع نیاز به تحرک کودک بیش فعال شده و همچنین باعث هدایت او به سمت تحرک های کنترل شده و برنامه ریزی نیز می گردد.

طبق نتایج این پژوهش، ورزش کوهنوردی باعث افزایش تمرکز حواس، توجه به جزئیات و اعتماد به سایرین می شود. از این رو توصیه می شود که کودکان بیش فعال بیشتر به کوهنوردی رفته تا نه تنها از نظر فیزیکی بهبود یابند بلکه از نظر روانی و احساسی نیز تحول پیدا کنند.

طبق نظر کارشناسان چنانچه ورزش کوهنوردی با فعالیت های دیگر همراه باشد، اثر بهتری دارد. به طور مثال والدین می توانند در کیف کودک بیش فعال کارت هایی که دارای شماره هستند، قرار دهند و از او بخواهند تا آنها را با یکدیگر جمع نماید.

کودکان بیش فعال در بیشتر مواقع به دلیل عدم موفقیت در انجام کارها، اعتماد به نفس و عزت به نفس کافی ندارند و انجام این بازی در کوهنوردی به آنها کمک می کند تا از این موفقیت خود خوشحال شوند.

ورزش های موثر بر کنترل علائم بیش فعالی

آن دسته از ورزش ها تاثیر بیشتری بر علائم بیش فعالی دارند بیشتر درگیر فعالیت دوندگی هستند.

فعالیت هایی که با دوندگی در ارتباط هستند برای تخلیه انرژی روزانه کودکان بیش فعال بسیار مناسب هستند.

ورزش هایی مانند بسکتبال، فوتبال، کاراته، شنا، والیبال، دوچرخه سواری، کوهنوردی همگی از جمله این ورزش ها هستند.

البته ورزش های ذهنی که نیاز به تمرکز در کودکان را تقویت می کند، می تواند تاثیرات ذهنی مفیدی داشته باشند ورزش هایی مانند شطرنج، تخته نرد، منچ، مارپله، دست چین (قوانین این بازی، در انتهای مطلب توضیح داده شده است) همگی از بازی های تمرکزی و کم هیجانی مفید هستند.

ورزش های کم تاثیر در کاهش علائم بیش فعالی

ورزش هایی که فعالیت های دوندگی و تمرکزی در آنها کمتر دیده می شود ورزش های کم تاثیری بر بیش فعالی هستند.

ورزش هایی مانند بیسبال، وزنه برداری، بولینگ، بدنسازی، پینگ پونگ از جمله ورزش هایی هستند که در زمان انجام آنها شخص بسیار می ایستد و تاثیر زیادی بر کاهش علائم بیش فعالی نداشته و حتی انجام آنها نیز برای کودک سخت نیز هست.

سایر فواید ورزش ها بر اختلال بیش فعالی

• زمانی که کودک بیش فعال فعالیت زیاد انجام می دهد، میزان سرعت جریان خون در مغز بیشتر شده و سطح اضطراب و خشم نیز کاهش می یابد.
• ورزش سبب تعادل وزن آن ها می شود.
• با انجام فعالیت های ورزشی، هورمون آندروفین در مغز ترشح شده و کودکان پس از ورزش، بسیار پر نشاط و آرام می شوند.
• زمانی که کودکان به ویژه افراد مبتلا به بیش فعالی، مرتب ورزش کنند، رشد ذهنی آن ها افزایش می یابد.

ورزش رزمی که برای بیش فعالی خوب است؟

ورزش های رزمی از آنجایی که دارای فعالیت های حرکتی جنبشی هستند تاثیر فراوانی بر تخلیه انرژی کودکان بیش فعال دارند اما هر نوع ورزش رزمی نیز برای کودکان توصیه نمی شود.

برای مثال جودو ورزشی بسیار پر خطر و چالشی است، خطر مصدومیت در این ورزش بالا بوده و درگیری های فیزیکی نیز عامل تنش فراوانی می تواند باشد.

به همین دلیل برای انتخاب ورزش های رزمی لطفا با درمانگر کودک خود مشورت های لازم را انجام دهید.

ژیمناستیک برای کودکان بیش فعال

ژیمناستیک از ورزش های بسیار توصیه شده برای بیش فعالی کودکان است، هم فعالیت های دوندگی را در خود دارد هم ورزشی تمرکزی است زیرا کودکان حتی با بیشترین آمادگی جسمانی بدون داشتن آمادگی ذهنی نمی توانند در این ورزش پیشرفت کنند.

از آنجایی که حرکات ابتدایی ژیمناستیک می تواند در محیط های آپارتمانی یا حتی فضای سبز پارک ها (البته تا تجهیزات لازم) انجام شود به همین دلیل می تواند جایگزین هدفهمندی برای تخلیه انرژی کودکان به نسبت شیطنت درون خانه باشد.

بازی های مناسب برای کودکان بیش فعال

لزوما ورزش تنها راه کنترل انرژی در کودکان بیش فعال نیست، بازی نیز می تواند تاثیری مشابه بر کودکان داشته باشد.

بسیاری از بازی جایگزینی از ورزش های جنبشی یا تمرکزی برای کودکان هستند.

بالا بلندی، هفت سنگ، زو، گردو شکستم، هوب از جمله این بازی های هستند.

کلاسهای مناسب کودکان بیش فعال کجا هستند؟

بسیاری از خانواده ها از ما می پرسند که کلاس های مناسب کودکان بیش فعال کجا هستند. در ابتدا کودک بیش فعال بایستی تحت درمان قرار بگیرند که کنترل های لازم روی آن ها صورت گیرد تا بتواند حضوری تعاملی در جامعه داشته باشد.

کلاس های مناسب کودکان بیش فعال در صورتی که کودک تحت کنترل نباشد می تواند به کلاس های چند بار مصرف تبدیل شود زیرا مربی یا کودکان دیگر حاضر در آن کلاس ها با او دچار مشکل می شوند و به مرور استمرار حضور در این کلاس ها و بی توجهی به کودک باعث کاهش اعتماد به نفس او می شود.

اما کلاس های مناسب کودکان بیش فعال را می توانید از میان ورزش هایی که در بالا نام بردیم انتخاب کنید.

البته اخیرا خانه های بازی ای در تهران از طرف شهرداری تاسیس شده اند که صرفا بحث بازی در این مراکز دنبال می شود و مجوزها یا فعالیت های لازم برای درمان همراه بازی (کاردرمانی، بازی درمانی) و همچنین آموزش کودکان بیش فعال (تا بدین لحظه) در این مراکز وجود ندارد. به همین دلیل این مراکز صرفا برای بازی و سرگرمی کودکان محیط مناسبی هستند.

قواعد بازی بازی دست چین

بازی دست چین می تواند حداقل بین 2 نفر انجام شود، برای هر نفر 5 لیوان با رنگ های مختلف در نظر گرفته می شود.

بازی دارای حداقل 20 کارت است که روی هرکدام از آن ها تصویر 5 شی با رنگ های مشابه لیوان ها قرار دارد.

تصاویر افقی یا عمودی هستند.

بازیکنان با دیدن این کارت ها، سعی می کنند لیوان ها را بصورت افقی یا عمودی با ترتیب رنگی ای که در تصویر می بینند بچینند.

هرکسی که زودتر کارت ها را چیند روی زنگی که در وسط قرار دارد می زند.

تاثیر ورزش بر بیش فعالی

برخی از خانواده ها، یک کودک بیش فعال دارند که والدین نمی دانند جهت تربیت و کمک به درمان آنها چه کاری باید انجام دهند. به همین دلیل در این مقاله به تعدادی از تمرین های کار درمانی اشاره شده تا با استفاده از آنها، والدین به درمان کودک خود کمک کنند.

تمارین کار درمانی برای کودکان بیش فعال

شعار امسال روز جهانی کار درمانی "اطلاع رسانی، الهام بخشی و اثر گذاری" بود. کار درمانی درواقع علمی است که به کمک فعالیت های هدفمند در بیماران دارای آسیب های جسمی باعث کاهش مشکلات شده و کمک به بهبود سلامتی آنها می کند.

بیش فعالی که دارای سه مشخصه فعالیت زیاد، کم توجهی و فعالیت تکانشی است از جمله اختلالاتی است که کاردرمانی جهت بهبود علائم آن می تواند کمک فراوانی کند.

زمانی یک کودک را بیش فعال می گویند که علائم این اختلال قبل از سن هفت سالگی بروز کرده و با مشکلاتی در زمینه های اجتماعی، خانوادگی، تحصیلی در هر دو محیط منزل و مدرسه مواجه باشد.

تشخیص کودک بیش فعال

از جمله ویژگی های کودک بیش فعال می توان به ناتوانی در توجه به جزییات، نداشتن تمرکز در زمان فعالیت و بازی، عدم گوش کردن به دیگران، ناتوانی در پایان رساندن وظایف و مسئولیت ها اشاره کرد. همچنین این کودکان دائماً وسایل بازی خود را گم کرده و بسیار فراموش کار هستند.

کار درمانی برای کودک بیش فعال بر پایه انجام انواع بازی های هدف دار و استفاده از سیستم پاداش و جریمه است.

انواع بازی های بیش فعالی

بازی نقطه چین

در این بازی که به آن نقاشی های نقطه چین با اعداد نیز گفته می شود، کودک باید کف دست غیر غالب خود را روی کاغذ قرار دهد و بعد از بازکردن انگشتان خود، با مداد بر کف دست خود بکشد (توسط دست غالب). در آخر باید به شکل متنوع و نامرتب اعداد ۱ تا ۱۰ را بنویسید، سپس به ترتیب این اعداد را پیدا کند و دور آنها علامت بزند. انجام بازی نقطه چین توسط کودک بیش فعال باعث بهبود توجه انتخابی کودک بیش فعال خواهد شد.

بازی ماز

در این بازی کودک بیش فعال، باید عکس هایی که به شکل پرپیج و نامنظم کشیده را از یک نقطه آغاز و به انتها برساند. برای تاثیر گذاری بیشتر پیشنهاد می شود از عکس های جذاب و با مفهوم استفاده گردد. (مثلاً توپ را به دروازه بزند)

به دلیل اینکه کودک برای انجام این بازی باید عکس ها را با چشم دیده و سپس جهت آن را دنبال کند، توجه و تمرکز او افزایش می یابد و می آموزد که کارها را به انتها برساند. همچنین این بازی به تقویت سیناپس ها و مسیرهای مغزی کمک کرده و باعث افزایش قدرت فکر و تحمل کودک جهت رسیدن به نتیجه می شود.

پیدا کردن تفاوت های اشکال ظاهراً مشابه

در این بازی دو عکس که به ظاهر مشابه هستند ولی در جزئیات تفاوت اندکی دارند، در اختیار کودک قرار داده می شود. کودک باید این تفاوت های جزئی را پیدا کرده و با زدن علامت مشخص نماید. والدین می توانند برای تشویق کودک، زمانی که یک اختلاف را پیدا کرد به او هدیه بدهند.

استفاده از کار درمانی جهت رفع لجبازی کودک بیش فعال

معمولاً لجبازی کودک به دو دلیل اتفاق می افتد:

• کودک به چیزی یا کاری علاقه دارد که پدر و مادر به آن مایل نیستند.
• پدر و مادر به کار یا چیزی مایل هستند که کودک دوست ندارد.

برای رفع رفتارهای نامناسب و بهبود رفتارهای درست کودک بیش فعال که لجباز نیز هست، سه روش نادیده گرفتن، محرومیت دادن و پاداش بسیار کمک کننده اند.

نادیده گیری بد رفتاری های جزئی

از این روش زمانی استفاده می شود که کودک رفتارهایی بروز می دهد که آسیب چندانی به خود یا دیگران نمی زند. رفتارهایی مانند گریه کردن، زدن پا به زمین، نق زدن، فریاد کشیدن و ....

زمانی که والدین با چنین رفتارهایی از سوی کودک مواجه شدند، در گام نخست باید سعی کنند خونسرد باشند و نگذارند کودک با لجبازی بر سر خاسته خود پا فشاری کند و به آن برسد.

 در این روش پدر و مادر باید توجه چندانی نشان ندهند تا به شکل غیر مستقیم کودک بیاموزد، استفاده از لجبازی برای رسیدن به خاسته روش مناسبی نبوده و برای رسیدن به درخواست باید راه بهتری پیدا کند.

نکات این روش برای والدین

• والدین در صورت مواجه با چنین موقعیتی باید محل را ترک کنند.
• سرگرم کردن خود به کار دیگر نیز مفید است.
• والدین باید در این موقعیت به کودک نگاه نکرده و حتی صحبت نکنند.
• تکرار یک جمله نیز کمک کننده است مانند: هر موقع گریه نکردی، بیا بغلم و یا زمانی که گریه ات تمام شد، با هم بازی می کنیم.
• پدر و مادر نباید دلسوزی بی جا انجام دهند و توجه کنند که گریه کردن آسیبی به کسی وارد نمی کند.
• والدین باید همیشه امیدوار باشند.
• در این مسیر نیاز است که پدر و مادر هر دو با یکدیگر هماهنگ باشند و برای رفع رفتارهای نامناسب کودک به هم کمک کنند.

روش محروم سازی یا منزوی کردن کودک بیش فعال

در مواردی کودک بیش فعال، بد رفتاری های زیادی انجام می دهد که روش نادیده گرفتن تاثیر چندانی بر او ندارد. کاربرد این روش در زمان بروز رفتارهایی مانند دعوا، کتک کاری، پرتاب وسایل به سمت دیگران، استفاده از کلمات و حرف های زشت و نامناسب و .... است.

 در این روش کودک به دلیل بروز رفتارهای نامناسب و خطر آفرین برای زمانی کوتاه در یک اتاق تنها می ماند. محروم بودن از توجه دیگران برای کودک بیش فعال حتی برای مدت کوتاه، اصلاً خوشایند نیست.

نکات استفاده از این روش:

• روش منزوی کردن باید برای کودکان بیشتر از سه سال به کار گرفته شود.
• زمانی که کودک در یک اتاق تنها گذاشته می شود، والدین باید مطمئن باشند که امنیت کافی داشته و بیشتر از حد تاریک یا ترسناک نباشد.
• حتماً باید علت محرومیت برای کودک گفته شود.
• مدت زمانی که کودک محروم می شود باید با سن کودک تناسب داشته باشد، به طور مثال برای کودک دو ساله، دو دقیقه و کودک پنج ساله، پنج دقیقه کافی است.
• زمانی که محرومیت کودک به اتمام رسید، والدین نباید درباره آن موضوع حرف بزنند و ادامه دادن قهر، عصبانیت و سرزنش کار درستی نیست.

استفاده از روش تشویق و پاداش

والدین باید رفتارهای رضایت بخش کودک را جدی گرفته و جهت تکرار آنها، کودک را تشویق و تحسین کنند. برای این روش می توان از روش های تشویق کلامی همچون آفرین، باریکلا و... و یا روش های غیر کلامی مانند هدیه، وسایل بازی، خوراکی و... استفاده کرد.

نکات استفاده از این روش:

• والدین باید به شکل واضح از رفتارهای درست کودک حرف بزنند.
• استفاده از مشوق های فیزیکی به شکل مرتب تاثیر فراوانی دارد مانند در آغوش گرفتن، بوسیدن و ....
• زمانی که کودک در حال شروع یا انجام یک رفتار مثبت است، پدر و مادر باید او را تشویق کنند.
• استفاده از روش های تشویقی متنوع بسیار کمک کننده خواهد بود.
• پاداش دادن قبل از شروع یک کار مثبت درست نیست.
• در زمان تشویق کودک باید پاداشی انتخاب شود که برای کودک لذت بخش است.

سن تشخیص بیش فعالی کودکان

طبق نتایج و بررسی های صورت گرفته، در بسیاری از موارد اولین شخصی که نسبت به رفتار کودک دچار شک و تردید شد، یکی از اعضای خانواده بوده است. اما در حدود یک سوم موارد این نگرانی توسط شخصی در محیط مدرسه یا مرکز نگهداری از کودک بیان می شود.

 هم چنین مشخص شده که بیشتر کودکان بیش فعال که این اختلال در آنها به وسیله یک روان پزشک مشخص گردیده کمتر از ۶ سال بودند و گروهی دیگر که تشخیص توسط یک روان شناس صورت گرفت، سن بالاتر از ۶ سال داشتند. روش های تشخیصی خاصی برای کودکان زیر ۶ سال وجود ندارد. به گفته کارشناسان امکان دارد تشخیص هایی که در سن کم اتفاق می افتند بدون بررسی کل اطلاعات موجود باشد.

تاثیر کار درمانی در کاهش و بهبود اختلال بیش فعالی

نمونه هایی از فعالیت های درمان شغلی
یک درمانگر شغلی که OT نیز نامیده می شود، نقاط قوت و نقاط ضعف فرزند شما را می بیند. از آنجا، درمانگر می تواند برنامه ای برای فعالیت های فرزندتان ایجاد کند.
 آنها به چیزهایی مانند قدرت، تمرکز، هماهنگی، واکنش های حساسی و سازمان اشاره می کنند.

برای مثال، اگر فرزند شما با تمرکز مبارزه کند، ممکن است اوت از او بخواهد تمرینات تمام بدن را قبل از انجام کار مدرسه خود انجام دهد.
 یوگا یا حیوانات و بازی تار پت پلی می تواند به بچه ها کمک کند تا به اندازه کافی انرژی تولید کند تا بتواند در کلاس برای نشستن نشسته باشد.

اگر کودک شما مسائل دست خطی را داشته باشد، OT ممکن است از تکنیک های چند منظوره برای کمک استفاده کند.
 به عنوان مثال، فرزند شما ممکن است یک نامه را در کاغذ پوست یا نامه ای با انگشت در کرم اصلاح ردیابی کند.
 کودکان همچنین ممکن است از یک برنامه ردیابی در رایانه لوحی با قلم استفاده کنند.

چگونه OT می تواند کودکان و نوجوانان را با مسائل یادگیری و توجه کمک کند
اگر فرزند شما دارای مسائل مربوط به یادگیری و توجه باشد، OT ممکن است یک گزینه خوب باشد.
 این می تواند به بچه ها کمک کند تا مستقلتر شوند و در انجام وظایف بهتر عمل کنند. این مخصوصا برای کودکان جوان است.

درمانگران شغلی می توانند به بچه هایی کمک کنند که با مهارت های خوب و بدی مانند بچه های مبتلا به دیسپراکسی مبارزه کنند.

برای تمرین مهارت های حرکتی خوب، بچه ها ممکن است مواردی با موچین را انتخاب کنند تا بتوانند قدرت و کنترل را ایجاد کنند.
 آنها ممکن است چیزهایی را با قیچی بریزند تا به مسائل مربوط به غلبه دست کمک کنند.
برای ایجاد مهارت های حرکتی ناخوشایند مانند تعادل و هماهنگی، بچه ها ممکن است پریدن جک ها، گرفتن توپ های مختلف و یا اجرای دوره های مانع را انجام دهند.

در مورد اینکه چگونه پزشکان شغلی با کودکان مبتلا به دیسپراکسی کار می کنند بیشتر بدانید.

OT همچنین می تواند کمک بزرگی برای بچه ها با مسائل پردازش حسی باشد.
 بعضی از بچه ها با مسائل حساسی بیش از اندازه تحرک بیرونی را تحمل می کنند و تبدیل به غرق شدن و پرخاشگری می شوند.
 دیگران کم تحرک و تحریک حسی را دنبال می کنند.

کار درمانی چیست؟

کار درمانی یکی از رشته های تیم توانبخشی است که دارای سه حیطه ی ذهنی، جسمی و روانی است.

کاردرمانی استفاده از فعالیت های هدفمند برای به حداکثر رساندن توانایی های فرد است وبه همه ی جنبه های زندگی فرد (جسمانی ،هیجانی و اجتماعی) می پردازد. به عبارت دیگر کاردرمانی به افراد برای رسیدن به استقلال در تمام زوایای زندگی کمک می کند .

- کاردرمانی ذهنی با در نظر گرفتن رابطه ی بین ذهن وجسم ، ذهن و حرکت، ذهن و گفتار، ذهن و یادگیری یک سری برنامه ریزی های منسجم در رابطه با توانایی های کودک به کار می گیرد.

- از جمله مواردی که در این حیطه مورد ارزیابی و درمان قرار میگیرند شامل:

• کودکان با نیازهای ویژه (کم توانایی ذهنی )
• کودکان با اختلالات یادگیری
• ضعف مهارت های Fine
• ضعف مهارت های یکپارچگی حسی حرکتی (SI)
• فقدان و ضعف در مهارت های ترسیمی
• اختلالات توجه و تمرکز، مشکلات حافظه
• اختلالات رفتاری (پر خاشگری، ناخن جویدن، قدرت طلبی و ...)
• کودکان با مشکلات درکی- شناختی
• کودکان با مشکلات بینایی- شنیداری .

کاردرمانی ذهنی با استفاده از تکنیک های رفتار درمانی، بازی درمانی ، حرکت درمانی، تکنیک های یکپارچگی حسی، آموزش مهارت های اجتماعی، اتاق تاریک و ... مشکلات این کودکان را تا حد امکان مرتفع می سازد.

- حیطه ی کاردرمانی جسمی با پر داختن به مشکلات جسمی کودک از جمله اختلالات تون عضلات، اسپاسم، شُلی عضلانی، رفلکس های پاتولوژیک، عدم تکامل مراحل رشد حرکتی ، کوتاهی، تجویز کفش طبی به ارتز، اسپیلنت های مناسب و کلیه ی ناتوانایی های حرکتی مهارتی، بیمار را در وضعیت بهتری از لحاظ جسمی قرار می دهد. کودکانی که در این حیطه قرار می گیرند شامل: کودکان فلج مغزی ،کودکان داون،کودکان با مشکلات تعادلی و تاخیری، کودکان با مشکلات قدرت عضلانی ، کودکان با دستیروفی عضلانی و میوپاتی.

- کار درمانی درحیطه ی روان شامل کودکانی می باشد که مشکلات رفتاری ، ترس های شدید ،مشکلات ارتباطی، اجتماعی، مشکلات اضطرابی، وسواس، افسردگی، اختلال سلوک و .... می باشد.